Nuk ishte e vështirë ta joshja Henry Kissingerin për një bisedë të shoqëruar me drekë. Megjithëse është 95 vjeç dhe lëviz me vështirësi, Këshilltari i Madh i diplomacisë amerikane është i etur të flasë. Ai hipën sa në një aeroplan tek tjetri, për të takuar tipa si Vladimir Putin apo Xi Jinping, me të njëjtin zell që luante shah strategjik global, kur ishte maestroja diplomatik i Richard Nixon-it. Atij ende i pëlqen të jetë në mes të ngjarjeve më të rëndësishme të globit. Por ta bindësh të thotë atë që vërtet mendon, është krejt gjë tjetër. Kissingeri është aq i deshifrueshëm kur flet për gjeopolitikën, sa ç’ishte Alan Greenspan-i kur fliste për politikat monetare – një orakull që thellësia e mendimit i barazohet me padeshifrueshmërinë e fjalëve që thotë. Misioni im është që ta nxerr nga zona e tij e padeshifrueshmërisë. Dua të di se ç’mendon vërtet për Donald Trump-in.

Çasti është i përsosur. Drekën e kemi lënë një ditë pasi Trump-i u takua me Putinin në Helsinki – një takim që, sipas ekspertëve të diplomacisë, shënoi një kuotë shumë të ulët të politikës së jashtme amerikane. Trump-i kishte bërë të pamendueshmen, kur pranoi mohimin e Putinit për ndërhyrjen e Rusisë në zgjedhjet amerikane, ndërkohë që shërbimet sekrete amerikane e kishin provuar katërdcipërisht atë. Një ditë më vonë Trump-i u mundua në mënyrë jo bindëse ta zhbënte atë që kishte bërë në Helsinki, duke këmbëngulur se i kishte shkarë goja tek vetëm një fjalë e fjalisë së tij famëkeqe.  Por ishte shumë vonë tashmë. Dëmi ishte bërë. Gazeta “New York Daily News” doli me kryetitullin “Tradhëti e qartë”, të shoqëruar me një karikaturë ku Trump-i i zbrazte koburen në ballë Dajë Samit, ndërkohë që Putini e mbante për dore. Nuk kishte çast më të përshtatshëm për ta nxjerrë Kissingerin nga zhgualli i tij prej orakulli të Delfit.

Mbërrita dy-tre minuta para orës së takimit në restorant. Kissingerin e gjeta të ulur në një tavolinë, në cep të restorantit gjysëm të boshatisur. Një bastun i madh ishte i mbështetur pranë tij. (Ai këputi një ligament para ca vjetësh.)

“Më fal që s’po ngrihem,” thotë Kissingeri me theksin e tij të rëndë gjerman. Jemi në restorantin francez Jubilee, fare pranë apartamentit të Kissingerit në Manhattan. Është vetëm pak blloqe larg Kissinger Associates, firmës konsulente gjeostrategjike që paguhet nga klientë të majmë, për të dëgjuar mendimet e tij të pakoduara. Ndërkohë, e shumta që mund t’i ofroj unë është një drekë e shijshme. Kur porosisim, Kissingeri pyet nëse ai është i ftuari im apo mikpritësi.

“Ah po,” thotë ai pasi unë theksoj se është i ftuari im. “Përndryshe do të kishim të bënim me korrupsion”. Ai e frekuenton shpesh këtë restorant. Herë pas here, dikush i afrohet dhe e përshëndet. “Unë jam ambasodri i Ukrainës në OKB,” thotë njëri. “Kush?” pyet Kissingeri. “Ukraina,” përgjigjet diplomati. “Ne ju vlerësojmë shumë,” ia kthen Kissingeri me një shkëlqim në fytyrë. “Ah Ukraina,” thotë ai. “Unë jam një përkrahës i zjarrtë i saj.”

Gjeopolitika rëndon mbi shpatullat e Kissingerit. Si një nga arkitetktët e afrimit me Kinën gjatë Luftë së Ftohtë dhe i detantës me Bashkimin Sovjetik, Kssingeri vëren sot një botë ku Kina e Rusia sfidojnë rendin botëror të dominuar nga SHBA-ja, shpesh në bashkëpunim me njëra-tjetrën.

Por dekani i diplomacisë së Luftës së Ftohtë është po aq i interesuar për të ardhmen, sa edhe për të shkuarën. Këtë vit Kissingeri botoi një artikull drithërues mbi inteligjencën artificiale në revistën “The Atlantic Monthly”, ku e krahsonte njerzimin e sotëm me Inkasit para mbërritjes së spanjollëve dhe mortajës nga Europa. Në atë artikull ai kërkonte ngritjen e një komisioni presidencial mbi inteligjencën artificiale. “Në qoftë se nuk fillojmë të shqetësohemi tani, nesër do të zbulojmë se jemi kujtuar shumë vonë,” bënte thirrje ai në atë shkrim.

Këtë verë Kissingeri po punon në shtëpi, ku po shkruan një libër mbi burra dhe gra të mëdha shteti (një kapitull e ka rreth Margaret Thatcher-it). Sapo ka mbaruar një kapitull rreth Presidentit Nixon, të cilit i shërbeu si sekretar shteti dhe si kështilltar i sigurisë kombëtare (një rast i veçantë ky në historinë amerikane). Ky kapitull ka 25000 fjalë dhe Kissingeri po mendon ta botojë si një libërth më vete, por ka frikë se do të ketë reagime. “Mund t’i rikthejë kritikët në mejdan përsëri,” thotë ai. “Mos mendon se mund të provokojë krahsime mes skandalit Watergate dhe hetimeve mbi bashkëpunimin e Trump-it me Rusinë?” e pyes unë. “Këtë frikë kam,” përgjigjet ai. Para se ta vazhdoj këtë bisedë, ai rikthehet tek Margaret Thatcher-i. “Ajo ishte një partnere e mrekullueshme e Amerikës. I vlerësoj shumë mardhëniet speciale me Britaninë, sepse mendoj se Amerika ka nevojë për një balancë psikologjike – dhe kjo marrëdhënie bazohet jo thjesht në kontributet ndaj njëri-tjetrit, por në rrënjët e përbashkëta historike,” thotë Kissingeri.

Unë dua të flas rreth Trump-it, por Kissingeri i rikthehet Britanisë. E pyes për Lordin Carrington, ish ministrin e jashtëm britanik, i cili dha dorëheqjen në shenjë përgjegjësie ndaj pamundësisë së tij për të penguar pushtimin e Ishujve Falkland nga Argjentina (ai vdiq këta muaj në moshën 99 vjeçare). Ditën që ai vdiq, Boris Johnsoni dha dorëheqjen nga posti i ministrit të jashtëm britanik, për arsye krejt të tjera. Mund të thuhet se i pari u tërhoq me nder e dyti me turp.

“E desha shumë Lordin Carrington,” thotë Kissingeri duke psherëtirë. “E takoja sa herë që vizitoja Anglinë.” Sipas Kissingerit, ai nuk i ishte ankuar asnjëherë për faktin se ishte detyruar të jepte dorëheqjen. “Më tha një herë: ‘Ç’kuptim ka të marrësh përgjegjësinë për një dështim, e pastaj t’u përshpërisësh shokëve se, në fakt, nuk ishe ti përgjegjësi për dështimin?’” Vazhdon Kissingeri: “Nuk i kemi më burra me të tilla cilësi – traditat po shuhen dalëngadalë” Ia kthej unë:”Boris Johnsoni nuk i ka këto cilësi?” Kissingeri përgjigjet: “S’ma do mendja se Lordi Carrington e vlerësonte shumë Boris Johnsonin.”

Çfarë mendon Kissingeri për takimin e Helsinkit [mes Trump-it dhe Putinit]? Përgjigjien e dha me siklet të madh.

“Ishte një takim që duhej të ishte zhvilluar me kohë. Unë e kam kërkuar me kohë. Kishte mbetur pa u realizuar për shkak të problemeve politike të brendshme amerikane. Shih Sirinë dhe Ukrainën. Është një karakteristikë e Rusisë që çdo trazirë, në pothuaj çdo cep të botës e përfshin atë; i krijon asaj një shans për të ndërhyrë, ndërkohë që ajo e kosideron edhe si një kërcënim për të. Këto trazira do të vazhdojnë. Kam frikë se do të shtohen me kalimin e kohës.”

Kissingeri zhytet në një filozofim të gjatë rreth prirjes pothuaj mistike të Rusisë për të duruar vuajtje. Sipas tij, Perëndimi mendoi gabimisht në vitet para se të ndodhte aneksimi i Krimesë, se Rusia do ta pranonte rendin perëndimor, të bazuar në rregulla të mirëpërcaktuara. NATO-ja e keqlexoi dëshirën e thellë të Rusisë për t’u respektuar nga të tjerët. “Gabimi i NATO-s ishte që mendoi se evolucioni demokratik do të marshonte deri në skajet e Euroazisë, pa kuptuar se ai marshim do të përballej diku me diçka krejt të ndryshme nga ideja perëndimore për shtetin. Për Rusinë, ky marshim i NATO-s përbënte një sfidë ndaj identitetit të saj.”

“Mos po thoni se ishim ne ata që e provokuam Putinin?” e pyes unë.  

“Nuk mendoj se Putini është një tip i ngjashëm me Hitlerin; ai ngjan më shumë si një personazh i Dostojevskit,” përgjigjet Kissingeri.

Pasi kemi ngrënë pothuaj gjithë drekën, ndjej se po dështoj në përpjekjen time për ta bërë të flasë për Trump-in; ose thjesht nuk po e kap mesazhin e tij të koduar nëpër fjalët që thotë. A po më thotë se ne po e nënvleftësojmë Trump-in, kur në fakt, Trump-i po na bën një shërbim të paduartrokitur, teksa po e zbut ariun rus? Përsëri Kissingeri bën një pushim të gjatë para se t’i përgjigjet pyetjes time.

“Nuk dua të flas shumë për Trump-in, sepse në një të ardhme dua të shkruaj për të në një mënyrë të thelluar,” përgjigjet Kissingeri. “Po ne në mënyrë të thelluar po diskutojmë, të lutem vazhdo,” këmbëngul unë. Vijon një heshje e gjatë dhe pastaj vjen përgjigjia e tij: “Mendoj se Trump-i është një nga ato figura në histori, që shfaqen herë pas here për t’i dhënë fund një epoke dhe për ta detyruar atë t’i hedhë maskat e vjetëruara. Kjo s’do të thotë se Trump-i është domosdoshmërisht i vetëdijshëm për këtë gjë ose që ai po e peshon në mendje epokën alternative. Mund të jetë thjesht një aksident.”

Ky është çasti kur më duket se Kissingeri nuk do t’i vijë më rrotull pyetjes time kryesore. I them që ai i ka ofruar konsulencë Trump-it dhe ka takuar 17 herë Putin-in. “Pas çdo takimi kam raportuar në Uashington,” më thotë ai. Përpiqem me një manovër tjetër. “Me kë e krahason Trump-in në histori,” e pyes. Edhe me këtë manovër dështoj. Kissingeri fillon një leksion të gjatë rreth gjendjes së diplomacisë europiane. Atij nuk i pëlqen anjë nga liderët europianë, me përjashtim ndoshta të Macronit. “Ende nuk mund të them se është efektiv, se është në fillimet e tij, por më pëlqen stili i tij,” thotë Kissingeri. “Ndër liderët e tjerë europianë, Angela Merkel është shumë lokale. Më pëlqen ajo dhe kam respekt për të, por nuk është një figurë transedenciale.”

Cilin mendimtar aktual të diplomacisë do ta krahasonte me veten apo me të ndjerin Zbigniew Brzezinski, ish konkurentin e tij të vjetër? Përmendja e Brzezinskit  e shkund. “Kur vdiq Zbigu, që ishte papritur për mua, i shkruajta së shoqes se asnjë vdekje nuk më kishte prekur sa e tija,” thotë Kissingeri me pikëllim. “Zbigu ishte pothuaj krejt i veçantë në brezin tim. Ne të dy debatonim rreth çështjeve të rendit botëror, të cilat i konsideronim si kyçe për epokën tonë. Pyetja jonë ishte se cili model ishte më i përshtatshëm për rendin botëror. Pavarsisht nga mospërputhja e ideve, të dy ishim të preokupuar që diplomacia të kishte ndikimin kryesor në realizimin e rendit botëror.”  Kush i bën këto pyetje sot, i them unë. “Nuk bëhen më debate të tilla, por duhet të bëhen sa më shpejt,” përgjiget Kissingeri.

Kam përshtypjen se ai po përpiqet të më thotë diçka që unë s’po e përkthej dot në mendjen time. Si një shigjetar me sy të mbyllur unë po mundohem të gjuaj sa më shumë shigjeta, me shpresën se do të godas në shenjë. Si do të shnërrohet Gjermania, në qoftë se Trump-i e shkëput Amerikën nga NATO? Kissingeri e pëlqen këtë pyetje, por refuzon të hamendësojë sa janë gjasat për një skenar të tillë. “Në fund të viteve ’40 të shekullit të shkuar,  liderët europianë kishin qartësi në busullën e tyre, ndërsa sot thjesht duan të shmangin trazirat,” thotë ai. “S’po ia dalin t’i shmangin,” e ndërpres unë. “E vërtetë,” përgjigjet Kissingeri me një nënqeshje misterioze. “Një gjerman i shquar më tha para pak kohësh, se e kishte pas parë tensionin me Amerikën si një shkak për t’u shkëputur prej saj, ndërsa tani është i frikësuar nga një largim i Amerikës nga Europa”. A do mund ta shkundë Trump-i Perëndimin, në mënyrë që të mbahet me këmbët e veta, e pyes unë. “Do të ishte një e papritur nëse ndodh kjo gjë, por nuk është edhe e pamundur,” përgjigjet Kissingeri.

“Një Atlantik i përçarë do ta shndërronte Europën në shtojcë të Euroazisë, e cila do të jetë nën mëshirën e Kinës,” vazhdon ai. Sipas tij, Kina synon të rikthehet tek roli i saj historik që pati gjatë kohës së Mbretërisë së Mesme. Më tej ajo do që të jetë prijësja e gjithë njerzimit. Nga mënyra si flet, duket se Kissingeri beson se Kina është në rrugë e sipër për arritjen e këtij objektivi. Sipas tij, një largim i Amerikës nga Europa do ta shndërronte atë vetë në një ishull gjeostrategjik, të rrethuar nga dy oqeane dhe pa një rend boteror demokratik për të mbrojtur. Një Amerikë e tillë do t’i ngjante Britanisë viktoriane, por pa mundësinë për ta përçarë pjesën tjetër të botës, siç bëri Britania me kontinentin europian.

Tani ka ardhur koha për kafen. Pas drekës unë marr një dopio ekspreso, ndërsa Kissingeri merr një çaj menteje. Vendos të gjuaj edhe një shigjetë të fundit të drejtëpërdrejtë. I them: “Shpesh njerzit të kritikojnë, ngaqë aftësinë për të patur akses tek njerzit më të fuqishëm në botë e paguan me mosfoljen hapur në publik rreth tyre. A është tani çasti më së fundi, që t’i djegësh disa ura që të lidhin me njerzit e fuqishëm?” Kissingeri preket nga kjo pyetje.

Pas një pauze  përgjigjet: “E kam në mendje këtë gjë dhe shumë miq të ngushtë më nxisin ta bëj. Mund të ndodhë një ditë.”  Nuk ka kohë më të përshtatshme se sot, i them me një buzëqeshje nervoze. “Është i qartë destinacioni final i asaj që kam në mendje, a është i qartë për ty?” më pyet. Jo dhe aq, i përgjigjem. “Ti je i shqetësuar për të ardhmen? Ti mendon se ekziston probabiliteti që Trump-i ta trembë aq shumë Perëndimin, sa ky i fundit të rishkruajë rregullat e rendit botëror, të cilat i kemi marrë si të mirëqena deri më sot? A është pak a shumë kjo gjëja që ke në mendje?” e pyes.

“Mendoj se jemi në një situatë shumë, shumë të rëndë për botën,” përgjigjet Kissingeri. “Unë kam zhvilluar shumë takime diplomatike të nivelit më të lartë, por ata [njerzit e Trump-it] nuk më morën mend për këtë të Helsinkit.”

Është e qartë tashmë se nuk do ta zgjasë më këtë temë. E pyes se me cilën periudhë të historisë do ta krahasonte këtë të sotmen. Ai fillon flet për kohën kur sapo kishte marrë nënshtetësinë amerikane dhe kishte shkuar në luftë. Gjithashtu kujton edhe shkakun pse kishte emigruar në Amerikë. Pasi Gjermanët marshuan në Austri më 1938, çifutëve iu dha udhër të rrinin mbyllur në shtëpi. Prindërit e tij u arratisën kur mundën. “Ishte një përvojë traumatike që s’më është shqitur nga mendja,” thotë ai mendueshëm.

Një kujtim i zgjedhur me kujdes.

*Autor i librit “Zbythja e Liberalizmit Perëndimor”