Historianit Olsi Jazexhi, iu mohua çdo lëndë mësimore, për të dhënë mësim në universitetin e tij në Shqipëri këtë semestër, hera e parë që kjo ka ndodhur, që kur ai filloi katër vjet më parë.

Për të raportuar mbi vëzhgimet në terren që ai bëri në kampet ku Kina po ndalon, më shumë se një milion myslimanë të komunitetit Ujgur, historiani është shfaqur në televizion, ka bërë prezantime në universitete dhe ka shkruar artikuj të shumtë, raporton nationalpost.

Shqiptaro-kanadezi papritmas është privuar nga puna me pagë dhe këtë e shpjegon si pasojë e dëshmisë së tij të hapur mbi keqtrajtimin e Ujgurëve.

Jazexhit iu mohua çdo lëndë për të dhënë mësim në universitetin e tij në Shqipëri këtë semestër, hera e parë që kjo ka ndodhur, që kur ai filloi katër vjet më parë.

Ndërkohë, ai është akuzuar për shpifje dhe përhapje të "lajmeve të rreme" nga media e Partisë Komuniste Kineze dhe madje edhe nga një ambasador kinez.

Jazexhi thotë se rektori i universitetit, i tha vetëm se në vendimin për punën e tij mësimore, ai nuk kishte ‘gisht’.

Në një vend që është rritur gjithnjë e më shumë afër Kinës dhe ku universiteti i tij gjithashtu ka lidhje me Pekinin, ai beson se po ndëshkohet për ekspozimin e fakteve, mbi trajtimin e myslimanëve Ujghur.

"Unë nuk kam ndonjë provë ... por unë shoh me shqetësim, ndikimin e madh (kinezët) që ata kanë në universitetin tim dhe universitetet e tjera në Shqipëri," tha ai në një intervistë. "Nuk kishte asnjë arsye që ata të më refuzonin."

Charles Burton, një ekspert kinez në Universitetin Brock në Ontario, i cili foli së bashku me Jazexhi në bisedimet e kampusit në Montreal dhe Hamilton, tha se ai nuk ka njohuri të drejtpërdrejtë për historinë e punës së doktoratës.

Por ai tha se është më se e arsyeshme, që akademiku po përballet me një ndëshkim.

"Duket si një skenar i mundshëm për mua," tha Burton. "Olsi ka dhënë një kontribut të madh për të kuptuar situatën në Xinjiang."

As rektori i universitetit, Kseanela Sotirofski dhe as Endri Fuga, zëdhënësi i kryeministrit shqiptar Edi Rama, nuk iu përgjigjën kërkesave me email për koment mbi rastin e Jazexhi.

Ndërsa ai emigroi në Kanada një dekadë më parë dhe krijoi një shoqëri pas doktoraturës në Universitetin e York në Toronto, Jazexhi e ndan kohën e tij midis Kanadasë dhe Shqipërisë.

Të martën, ish deputeti kanadez David Kilgour dhe të tjerët ishin pjesë e një diskutimi, në panelin e Parlamentit Evropian në Bruksel, për situatën e Ujghurëve.

Roli i Jazexhi, në ekspozimin e trajtimit të Ujghurëve nga Kina me qendër në provincën Jinjiang është i pazakontë.

I bindur se raportet për shtypjen sistematike të pakicës ishin një komplot nga Perëndimi, për të kthyer muslimanët kundër Kinës, ai mori një fushatë mediatike të drejtuar nga Jinjiang, në fillim të këtij viti.

Olsi ka dhënë një kontribut të madh për të kuptuar situatën në Xinjiang.

Por në vend që të raportonte se gjithçka ishte mirë, ai dokumentoi me intervista të regjistruara me video, se çfarë ai konsideronte një përpjekje sistematike për të shtypur gjuhën, kulturën dhe fenë e Ujghurëve.

Kina thotë se qendrat e "formimit profesional" janë krijuar për të de-radikalizuar myslimanët ekstremistë dhe për të parandaluar terrorizmin.

Por një mësues në një qendër, i zbuloi me video Jazexhit se "studentët" në kampe nuk lejohen të luten dhe martesat sipas traditës myslimane nuk mernin konfirmimin e qeverisë për martesë.

Videot e tij treguan se të arrestuarit nuk pranonin të flisnin gjuhën e tyre turke dhe t'u përgjigjeshin përshëndetjeve të tij të përsëritura myslimane me "ni hao".

Në intervistat që studentët dhanë, zbuluan se ata ishin dërguar në kamp për vepra të tilla si shkarkim videosh, apo duke thënë se myslimanët nuk duhet të anëtarësohen në Partinë Komuniste, duke marrë pjesë në klasa "të paligjshme" të Kuranit dhe duke lexuar materiale që i nxisin myslimanët të luten rregullisht.

Rrjedhja e fundit e një trove dokumentesh të brendshme të qeverisë kineze, ofruan një llogari të shkruar të politikës Uyghure në vend, por videot e Jazexhi ofrojnë një pamje unike brenda kampeve.

Global Times, një gazetë e Partisë Komuniste në formë tabloidi, publikoi dy artikuj javën e kaluar, tërësisht ose pjesërisht të dedikuar për diskreditimin e tij, duke thënë se Jazexhi "përhapi informacione të rreme në rajon dhe ajo që bëri ishte jashtë keqdashjes dhe shkoi kundër etikës themelore profesionale si reporter. " 

Në gazetën Daily Sabah të Turqisë, ambasadori kinez në Turqi dekretoi një artikull të "Jazexhi" në të cilin faktet janë shtrembëruar dhe njohuritë themelore mungojnë. Është e vështirë të besosh që autori i saj është një ‘historian.

Ndërkohë, megjithëse Shqipëria është ende pjesë e NATO-s dhe po përpiqet të anëtarësohet në BE, ajo ka krijuar lidhje gjithnjë e më të ngushta me Pekinin, sipas ekspertit kryesor të Kinës Anne-Marie Brady nga Universiteti i Canterbury i Zelandës së Re.

Shqipëria është një anëtar themelues i aleancës 17 + 1 të Kinës, vendeve të Azisë Qendrore dhe të Evropës Lindore dhe pjesë e nismës së investimeve për infrastrukturën Rrugore dhe Rripin e Pekinit.  

Një kompani kineze mori përsipër administrimin e aeroportit ndërkombëtar të kryeqytetit në vitin 2016. Në të njëjtin vit, Bankers Petroleum e Kanadasë, shiti të drejtat e saj të naftës shqiptare te kompania kineze Geo-Jade Petroleum, pas akuzave për mashtrim kundër tij.