Në fund të Luftës së Ftohtë, shumë mendimtarë parashikuan me optimizëm se globalizimi do të bënte që vlerat sociale të shoqërive globale të konvergojnë rreth nocioneve liberale të të drejtave dhe lirive personale.

Që atëherë, teknologjia e ka bërë Tokën "më të vogël" se kurrë. Tregtia globale dërgon mallra nga një cep i globit në tjetrin.

Linjat ajrore na lejojnë të udhëtojmë nëpër oqeane për disa orë dhe jo për disa ditë apo javë. Interneti na lejon të monitorojmë ngjarjet mijëra kilometra larg, të zhytemi në kultura të ndryshme dhe të lidhemi me të tjerët pothuajse menjëherë.

E megjithatë, sipas një analize të re të kryer nga studiues në Universitetin e Çikagos, vlerat e shoqërive nuk po konvergojnë. Në vend të kësaj, ata sa vijnë e po largohen. Përçarja është më e theksuar mes vendeve të pasura dhe të varfra.

Vlerat divergjente

Joshua Conrad Jackson, një asistent profesor i shkencës së sjelljes në Booth School of Business, dhe Dan Medvedev, një student i doktoraturës në vitin e fundit për shkencën e sjelljes në Booth School of Business, u bashkuan për studimin, të botuar më 9 prill në revistën Nature Communications. Së bashku, ata kërkuan të dhëna në Anketën e Vlerave Botërore.

Çdo pesë vjet që nga viti 1981, shkencëtarët socialë në mbarë botën intervistojnë dhjetëra mijëra njerëz të shpërndarë në të paktën 76 vende. Duke përdorur një pyetësor të përbashkët, ata pyesin të anketuarit për besimet, vlerat dhe motivimet e tyre. Përgjigjet ofrojnë një paraqitje të shkurtër në mendjet e njerëzve nga të gjitha llojet e kulturave të ndryshme.

Jackson dhe Medvedev zbuluan se nga 40 vlerat e matura në sondazh, 27 kishin ndryshuar midis 1981 dhe 2021. Popujt e botës kishin më pak gjasa të pajtoheshin për etikën e homoseksualitetit, eutanazisë, divorcit, prostitucionit dhe abortit. Banorët e vendeve të pasura ishin më të kënaqur me të gjitha ato tema, ndërsa banorët e vendeve më të varfra ishin më pak të tillë. Kjo ndarje vlerash të pasur-të varfër u zgjerua edhe në prindërimin gjatë katër dekadave të fundit. Njerëzit nga vendet më të varfra vlerësonin bindjen dhe besimin fetar tek fëmijët e tyre, ndërsa njerëzit nga vendet më të pasura u kushtonin shumë më pak rëndësi këtyre dy cilësive.

Për të shfaqur vlerat e ndryshme midis vendeve të pasura dhe të varfra, Jackson dhe Medvedev përmendën Pakistanin dhe Australinë. Në vitin 1981, 39% e australianëve thanë se bindja e fëmijëve ishte e rëndësishme dhe 45% thanë se divorci ishte i justifikueshëm. Po atë vit, përkatësisht 32% dhe 10% e pakistanezëve u pajtuan me këto deklarata. Në vitin 2021, vetëm 18% e australianëve krahasuar me 49% e pakistanezëve thanë se bindja në fëmijëri ishte e rëndësishme, ndërsa 74% e australianëve dhe 15% e pakistanezëve e shihnin divorcin si të justifikueshëm.

Në një analizë shtesë, autorët zbuluan se PBB për frymë ishte parashikuesi më i madh i përafrimit të vlerave sociale. Tregtia e shpeshtë, afërsia gjeografike dhe ngjashmëria fetare kontribuuan gjithashtu, megjithëse në një masë shumë më të vogël.

Gjatë periudhës së studimit, pothuajse çdo vend u bë më i pasur. Në vitin 1981 mbi 40% e popullsisë së botës jetonte në varfëri ekstreme. Kjo përqindje është më pak se 8% sot. Gjatë asaj kohe, vlerat sociale të shumicës së vendeve prireshin të bëheshin më tolerante, laike dhe individualiste – me pak fjalë, më të perëndimorizuara. Pra, në këtë kuptim, parashikimet globaliste nga dekada më parë ishin të sakta. Thjesht qytetarët e vendeve më të pasura prireshin ta ndiqnin atë prirje në një masë shumë më të madhe sesa qytetarët e kombeve më të varfra.

Llogaritja e ndarjes

Pse u ndal tendenca në vendet më pak të pasura? Është e mundur që, edhe pse këto shoqëri u bënë më të pasura, përfitimet e tyre të pasurisë mbeten të pasigurta. Paqëndrueshmëria politike, konflikti dhe kërcënimi i katastrofave mjedisore mund të bëjnë që njerëzit të mbeten më konservatorë, nacionalistë dhe mosbesues ndaj të tjerëve.

Qeveritë autoritare gjithashtu mund të vendosin pengesa. Këto regjime, veçanërisht në Iran, Rusi dhe Kinë, flasin me forcë kundër vlerave perëndimore.

"Rusia e ka cilësuar luftën e fundit në Ukrainë si një luftë kundër vlerave perëndimore," vunë në dukje autorët. "Politikanët kinezë kanë folur kundër vendeve që 'promovojnë me forcë konceptin dhe sistemin e demokracisë perëndimore dhe të drejtave të njeriut'".

Studiuesit paralajmëruan se studimi i tyre mund të jetë në të vërtetë shumë i shkurtër për të na informuar për ndonjë ndryshim të madh në vlerat njerëzore. Në fund të fundit, qytetërimi njerëzor ka ekzistuar për rreth 10,000 vjet. Ky studim mbuloi vetëm 0.4% të tij.

"Mbase zbulimet tona janë specifike për një periudhë të caktuar kohore pas dekolonizimit dhe përfundimit të Luftës së Ftohtë dhe se ne do të kishim gjetur rezultate të ndryshme në periudha të ndryshme kohore", shkruan Jackson dhe Medvedev. "Vetëm koha do të tregojë nëse zbulimet tona përfaqësojnë një prirje të përgjithshme kulturore apo një fenomen të izoluar historikisht."