Është një ide e gabuar që Lufta e Ftohtë ishte një konflikt pa gjak midis dy blloqeve të Luftës së Ftohtë të udhëhequr nga Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Sovjetik.

Ndërsa është e vërtetë që nuk ka pasur armiqësi të hapura midis dy palëve gjatë gjithë kësaj periudhe, ka pasur konflikte të panumërta në mbarë botën që u mbështetën hapur ose fshehurazi nga njëra prej tyre. Disa nga këto konflikte, si Lufta Civile e Guatemalës, ose lufta çlirimtare në Bangladesh, sollën vdekjen e qindra mijëra, ndoshta miliona njerëzve, duke i bërë ato disa nga luftërat më shkatërruese të shekullit të 20-të.

10. Kriza e Suezit

Më 29 tetor 1956, forcat izraelite pushtuan Egjiptin dhe shumë shpejt iu bashkuan trupat britanike dhe franceze. Ajo do të njihej si kriza e Suezit, e cila tani mbahet mend si një nga konfliktet më të rëndësishme të epokës së Luftës së Ftohtë. Filloi kur presidenti egjiptian Gamal Abdel Nasser shtetëzoi Kanalin e Suezit në korrik 1956, i cili më parë kontrollohej nga autoritetet franceze dhe britanike. Ishte një përgjigje ndaj refuzimit të SHBA-së dhe Britanisë për të financuar projektin e Digës së Lartë të Aswanit, kryesisht për shkak të lidhjeve në rritje të Naserit me kombet komuniste si Çekosllovakia dhe BRSS.

Të gjitha këto ngjarje shkaktuan reagime nga fraksionet ndërkombëtare, me Bashkimin Sovjetik që mbështet hapur Egjiptin dhe kërcënoi me hakmarrje bërthamore kundër çdo veprimi ushtarak në tokën egjiptiane. Një përjashtim ishin Shtetet e Bashkuara, të cilat bënë thirrje për shpërshkallëzimin dhe tërheqjen e trupave. Falë kësaj dhe presionit nga vendet e tjera, forcat britanike dhe franceze u larguan në dhjetor, dhe Izraeli hoqi dorë nga kontrolli i kanalit në Egjipt deri në mars 1957.

Kriza e Suezit pati pasoja të gjera, pasi ishte fillimi i fundit për perandoritë britanike dhe franceze. Kanali mbetet nën kontrollin egjiptian sot, me mbi 300 milion ton mallra që kalojnë nëpër të çdo vit.

9. Lufta Çlirimtare e Bangladeshit

Lufta Çlirimtare e Bangladeshit ishte një konflikt i madh i rrënjosur në historinë komplekse koloniale të Azisë Jugore. Fillimisht pjesë e Pakistanit pas ndarjes së Indisë Britanike në vitin 1947, Pakistani Lindor, tani Bangladeshi, dhe Pakistani Perëndimor ishin rajone të ndryshme gjeografikisht, kulturalisht dhe ideologjikisht. Tensionet filluan kur Pakistani Lindor filloi të kërkonte autonomi brenda shtetit më të madh të Pakistanit, veçanërisht për shkak të dallimeve në etni dhe gjuhë me Pakistanin Perëndimor.

Situata u përshkallëzua kur ushtria pakistaneze nisi operacionin Searchlight në mars të vitit 1971, që synonte të shtypte lëvizjen e pavarësisë të Bengalit. Ndërsa dhuna dhe masakrat masive civile shpërthyen në të gjithë vendin, India ndërhyri me ushtrinë e saj në mbështetje të Bangladeshit.

Të shqetësuara për ndikimin sovjetik në rajon, SHBA mbështeti Pakistanin me ndihmë ushtarake dhe ekonomike. Ishte një luftë brutale, me spastrim etnik dhe dhunë seksuale, që solli një numër vdekjesh prej qindra mijëra deri në rreth tre milionë njerëz.

8. Lufta Indoneziane për Pavarësi

Luftuar midis viteve 1945 dhe 1949, Lufta Indoneziane e Pavarësisë ishte një konflikt i armatosur midis Republikës së Indonezisë dhe Perandorisë Holandeze. Ai shënoi fundin e sundimit kolonial holandez në Inditë Lindore, duke filluar me shpalljen e pavarësisë së Indonezisë pas tërheqjes japoneze në vitin 1945.

Lufta për pavarësinë e Indonezisë përfshinte si përleshje sporadike të armatosura ashtu edhe përleshje të brendshme diplomatike. Forcat holandeze fillimisht kontrolluan zonat kryesore urbane, megjithëse ata luftuan për të siguruar autoritet në fshatra. Dinamika ndërkombëtare luajti gjithashtu një rol të madh në konflikt. Me intensifikimin e Luftës së Ftohtë në mbarë botën, Shtetet e Bashkuara i bënë presion Holandës për të zgjidhur çështjen indoneziane, duke kërcënuar se do të ndërpresë ndihmën ekonomike. Kjo, plus presionin nga fuqitë e tjera të mëdha dhe paaftësinë e ushtrisë holandeze për të nënshtruar zonat rurale, përfundimisht çoi në njohjen e pavarësisë së Indonezisë në vitin 1949. Revolucioni ishte fundi i administratës koloniale holandeze në Inditë Lindore, me përjashtim të Guinesë së Re.

7. Lufta Algjeriane

Lufta Algjeriane për Pavarësi, e quajtur ndonjëherë edhe revolucioni algjerian, ishte një konflikt i armatosur antikolonial kundër sundimit francez që filloi në vitin 1954 dhe zgjati deri në vitin 1962. Ajo u nxit kryesisht nga premtimet e shkelura për vetëqeverisje pas Luftës së Dytë Botërore, duke sjellë një konflikt guerilas nga Fronti Nacional Çlirimtar, ose FLN, në nëntor të vitit 1954. Ai u luftua kryesisht në Algjer dhe rreth tij, sidomos gjatë Betejës së Algjerit në vitin 1956 dhe 1957.

Ndërsa Franca, me forcën e saj masive prej 500,000 trupash, përdori shumë taktika brutale për të shtypur rebelimin, egërsia e rezistencës përfundimisht e detyroi atë të ulej në tryezën e bisedimeve. Në kontekstin e Luftës së Ftohtë, FLN synonte të ndërkombëtarizonte konfliktin dhe të fitonte mbështetje nga Blloku Lindor.

6. Lufta Civile e Guatemalës

Lufta civile në Guatemalë u shkaktua nga grushti i shtetit të vitit 1954, një operacion i CIA-s për të rrëzuar presidentin e zgjedhur në mënyrë demokratike Jacobo Árbenz për shkak të kërcënimeve të perceptuara komuniste, veçanërisht reformave të tij bujqësore. Grushti i shtetit vendosi kolonelin Carlos Castillo Armas, sundimi i të cilit i hodhi poshtë këto reforma dhe kufizoi të drejtat e votës për analfabetët e Guatemalas. Konflikti u nis në vitin 1960 nga grupet paraushtarake të krahut të majtë kundër regjimit autokratik të udhëhequr nga gjen. Miguel Ydigoras Fuentes, i cili erdhi në pushtet pasi Castillo Armas u vra në vitin 1958.

Ishte një nga konfliktet më brutale dhe më të gjata të Luftës së Ftohtë. E quajtur edhe gjenocidi i Guatemalës, lufta civile u karakterizua nga dhuna ekstreme kryesisht kundër fiseve indigjene, me shumë raste gjymtimesh, dhunë seksuale dhe masakra publike në të gjithë vendin.

Lufta përfundoi në vitin 1996 me mbi 200,000 të vdekur, me rreth 83% e tyre që i përkisnin komunitetit indigjen Maja. Sipas një raporti të Komisionit të së Vërtetës të OKB-së të vitit 1999, rreth 93% e shkeljeve të të drejtave të njeriut gjatë luftës janë kryer nga forcat shtetërore dhe milicitë pro-qeveritare.

5. Lufta e Ifnit

E referuar shpesh si Lufta e Harruar Spanjolle, Lufta e Ifnit ishte një konflikt i armatosur midis Spanjës dhe rebelëve marokenë në Afrikën Perëndimore spanjolle. Pas pavarësisë së Marokut nga Franca në vitin 1956, tensionet filluan të rriteshin në enklavat e tjera të mbajtura nga spanjollët në rajonin që historikisht konsiderohej si territor maroken, duke përfshirë Ifnin dhe pjesë të Saharasë spanjolle.

Ushtria Çlirimtare e Marokur filloi një pushtim të dy rajoneve në nëntor 1957, me rreth 12,000 luftëtarë të tërhequr nga popullsi fisnore dhe vullnetarë. Nën rrethim dhe të shkëputur nga përforcimet, garnizoni spanjoll në numër më të madh në Ifni arriti të mbante një perimetër mbrojtës rreth kryeqytetit të Sidi Ifnit. Ata gjithashtu mbizotëruan në Saharanë spanjolle dhe e dëbuan MLA-në nga territori në fillim të vitit 1958, të ndihmuar nga luftëtarët francezë. Sidi Ifni qëndroi nën kontrollin spanjoll deri në vitin 1969, kur iu kthye Marokut për shkak të presionit ndërkombëtar.

4. Kufiri i Afrikës së Jugut

E njohur gjithashtu si Lufta Namibiane për Pavarësi, në Afrikën e Jugut, Lufta Kufitare e Afrikës së Jugut ishte një seri konfliktesh asimetrike midis aparteidit të Afrikës së Jugut dhe grupeve të ndryshme të armatosura, duke përfshirë Ushtrinë Çlirimtare Popullore të Namibisë dhe krahun e armatosur të Organizata Popullore e Afrikës Jugperëndimore. Kryesisht një luftë antikoloniale për pavarësi, ajo u zhvillua midis gushtit të vitit 1966 dhe marsit të vitit 1990, duke e bërë atë një nga konfliktet më të gjata të epokës së Luftës së Ftohtë. Ajo ishte gjithashtu e lidhur ngushtë me Luftën Civile të Angolës, me përfshirjen e Kubës, BRSS dhe fuqive të tjera të Luftës së Ftohtë.

Konflikti filloi me refuzimin e Afrikës së Jugut për t'i dhënë Namibisë, e njohur atëherë si Afrika Jugperëndimore, pavarësi, pavarësisht presionit ndërkombëtar dhe rezolutave të shumta të Kombeve të Bashkuara. SWAPO, me mbështetjen e Bashkimit Sovjetik, Kinës dhe shteteve të tjera simpatike afrikane, formoi PLAN në vitin 1962 dhe filloi një luftë të armatosur. Lufta u përshkallëzua në gusht të vitit 1966, kur shpërthyen luftimet midis kryengritësve dhe autoriteteve të Afrikës së Jugut, e ndjekur nga Afrika e Jugut duke organizuar sulme masive kundër bazave PLAN në Angola midis 1975 dhe 1988. Ndërsa ata gëzonin disa fitore të hershme, Afrika e Jugut e furnizuar mirë ushtria do të mposhtej deri në vitin 1990, duke sjellë pavarësinë e plotë të Namibisë.

3. Pushtimi Sovjetik i Çekosllovakisë

Ndërsa shumica e njerëzve dinë për pushtimin sovjetik të Hungarisë, shumë pak njerëz janë të vetëdijshëm për inkursionin e tij ushtarak në Çekosllovaki. Më 20 gusht 1968, dhjetëra mijëra trupa të Traktatit të Varshavës të udhëhequr nga BRSS filluan një pushtim të plotë të Çekosllovakisë komuniste. Ishte një përgjigje ndaj Pranverës së Pragës, një periudhë liberalizimi dhe reformash të udhëhequr nga Sekretari i Parë Çekosllovak Alexander Dubcek.

Pranvera e Pragës premtoi zgjedhje demokratike, rritje të autonomisë për rajone si Sllovakia, lirinë e fjalës dhe fesë, fundin e censurës dhe reforma të mëdha ekonomike. Bashkimi Sovjetik, nga ana tjetër, donte të ruante komunizmin ortodoks si ideologjinë kryesore në rajon, duke shkaktuar një përgjigje të armatosur. Pushtimi shkatërroi Pranverën e Pragës dhe solli vdekjen e mbi 100 protestuesve.

2. Lufta Civile e Angolës

Lufta Civile e Angolës ishte një nga konfliktet më të zgjatura dhe shkatërruese të shekullit të 20-të, që zgjati nga viti 1975 deri në vitin 2002. Ajo solli vdekjen e afro një milion njerëzve dhe zhvendosjen e katër milionë të tjerëve. Konflikti i kishte rrënjët në luftën e Angolës për pavarësi nga sundimi kolonial, e cila filloi në vitin 1975 pas tërheqjes së nxituar të Portugalisë nga rajoni. Ky largim la një vakum politik në vend, me lëvizje të shumta pavarësie që u shfaqën papritur dhe luftuan për kontroll.

Me kalimin e viteve, Lufta Civile e Angolës u shndërrua në një nga teatrot e shumta ushtarake aktive të Luftës së Ftohtë. Ishte një betejë ndërmjetëse midis bllokut komunist, të mbështetur nga BRSS dhe Kuba, dhe aleancës perëndimore, të ndihmuar nga Afrika e Jugut, SHBA dhe Britania e Madhe.

Konflikti u përshkallëzua gjatë gjithë viteve 1980, duke sjellë betejën vdekjeprurëse të Cuito Cuanavale në vitin 1988, ku të dyja palët pretenduan fitoren dhe gati 10,000 ushtarë humbën jetën. U vendos një armëpushim i përkohshëm deri në vitin 1992, i ndjekur nga zgjedhjet e mbikëqyrura nga Kombet e Bashkuara. Lufta vazhdoi për një dekadë tjetër deri në vitin 2002, kur një nga liderët kundërshtarë, Jonas Savimbi, u vra nga forcat qeveritare.

1. Lufta Civile Greke

Lufta Civile Greke ishte një konflikt i harruar që u zhvillua menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore. Duke filluar vetëm disa javë pas përfundimit të pushtimit gjerman të Greqisë, filloi kur EAM-ELAS e kontrolluar nga komunistët krijoi një qeveri të përkohshme në malet greke, ndërsa forcat britanike donin të mbanin një qeveri koalicioni në Athinë, e cila shpejt u rrëzuar për shkak të rezistencës dhe shkaktoi luftën civile.

Konflikti u përshkallëzua në vitin 1946 kur komunistët, që tani vepronin kryesisht nën tokë, nisën një luftë guerile në shkallë të plotë kundër forcave pushtuese. Britania e Madhe përfundimisht ia dorëzoi rolin e saj qeverisë amerikane, falë dinamikës së Luftës së Ftohtë në zhvillim në mbarë botën. Doktrina Truman e Luftës së Ftohtë u formua në përgjigje të kësaj krize, e cila ofroi ndihmë masive ushtarake dhe ekonomike për Greqinë për të shtypur rebelimin. Qeveria greke arriti të pastrojë bastionet e rebelëve komunistë deri në vitin 1949, duke i dhënë fund konfliktit në mënyrë efektive më 16 tetor.

Përkthyer nga Syri, marrë nga Toptenz.net