Kush ka qenë njeriu më i zgjuar në botë? Sigurisht që ka shumë pretendentë të denjë. Sot, vetë emri i Ajnshtajnit është sinonim i gjeniut. Të tjerë mund të sugjerojnë Stephen Hawking.

Ata që vlerësojnë letërsinë dhe muzikën mund të përmendin William Shakespeare ose Ludwig van Beethoven. Historianët mund të rekomandojnë Benjamin Franklin.

Por çfarë kuptojmë konkretisht me ‘të zgjuar’?

Në përditshmëri ne shkëmbejmë fjalët i zgjuar dhe inteligjent, por ato nuk janë domosdoshmërisht e njëjta gjë. Ekziston një debat i vazhdueshëm midis psikologëve, neuroshkencëtarëve dhe ekspertëve të inteligjencës artificiale se çfarë është në të vërtetë inteligjenca.

Megjithatë, në rastin tonë do të mjaftojë një përkufizim i thjeshtë fjalori: ‘aftësia për të mësuar, arsyetuar, kuptuar dhe forma të ngjashme të aktivitetit mendor; aftësia për të kuptuar të vërtetat, marrëdhëniet, faktet, kuptimet, etj.’

Në këtë përkufizim të inteligjencës nënkuptohet njohuria e përgjithshme. Një person inteligjent i aftë për të kuptuar mekanikën kuantike është i padobishëm për shoqërinë nëse është plotësisht injorant.

Pra, një person vërtet i zgjuar do të dijë shumë gjëra, mundësisht për shumë tema të ndryshme. Me fjalë të tjera, ai duhet të jetë ‘polymath’.

Së fundi, ekziston elementi i krijimtarisë. Njerëzit krijues mendojnë në mënyra në të cilat shumica e njerëzve të tjerë nuk mendojnë. Aty ku shoqëria sheh një rrugë pa krye, një person krativ sheh një mundësi.

Dhe, cili personazh i historisë ishte manifestimi trupor i inteligjencës, dijes dhe krijimtarisë? Isak Njuton.

Shkëlqimi i pashoq i Isak Njutonit

Sesa ishte koeficient i inteligjencës të Njutonit është e pamundur të thuhet. Testet e inteligjencës nuk ekzistonin në shekullin e 17-të dhe nëse do të ekzistonin.

Askush nuk dyshon se Isak Njutoni ishte një njeri inteligjent, por ai shfaqi edhe dy karakteristikat e tjera të përshkruara më sipër: dijen dhe kreativitetin.

Njutoni, jo vetëm zotëronte fizikën dhe matematikën, por ishte edhe teolog. Ai ishte i fiksuar pas eskatologjisë (profecia e fundit të kohërave) dhe llogariti bazuar në interpretimin e tij të Biblës, se  Jezu Krishti do të kthehej në Tokë në vitin 2060.

Përkushtimi i tij ndaj fesë ishte aq i madh sa, sipas Nature, më shumë se gjysma e shkrimeve të tij të botuara ishin në teologji.

Ai gjithashtu ishte i aftë në alkimi. Shumë shkencëtarë të mëdhenj të kohës së tij besonin se çdo metal mund të shndërrohej në ar. The Economist shpjegon pse nocioni nuk ishte krejtësisht i paarsyeshëm në kohën e Njutonit:

Teoritë alkimike nuk ishin marrëzi. Për shembull, minerali i plumbit shpesh përmban argjend dhe minerali i argjendit shpesh përmban ar, kështu që ideja që plumbi ‘pjek’ në argjend dhe argjendi në ar, sigurisht që ia vlen të argëtohet. Alkimistët zbuluan gjithashtu disa elementë, të tillë si fosfori.

Për më tepër, më vonë gjatë jetës së tij, Njutoni u mor me ekonomi. Ajo që me të vërtetë e ndan Njutonin nga figura të tjera të shquara ishte krijimtaria e tij e pashembullt.

Ai krijoi mjete të shumta që thjesht nuk kanë ekzistuar kurrë më parë. Për shembull, për të studiuar nxitimin, ndryshimin e shpejtësisë, kërkohej një mjet përtej algjebrës bazë. Ky mjet, i quajtur derivat, është funksioni më themelor në llogaritje. Nuk ekzistonte në shekullin e 17-të dhe e shpiku Njutoni.

Kostoja e madhe e gjeniut

Mjerisht, pavarësisht nga fama e tij, Isak Njutoni bëri një jetë shumë të vetmuar. Shkëlqimi i tij i pakrahasueshëm erdhi me një kosto të madhe; natyra e tij e tërhequr dhe antisociale sugjeron fuqimisht se ai ishte autik, dhe natyra e tij obsesive sugjeron sëmundje mendore, ndoshta çrregullim obsesiv-kompulsiv. Mental Floss e përshkruan në mënyrë jo aq bamirëse Njutonin se ‘vuante nga gjithçka’.

Paaftësia e tij për t’u lidhur me njerëzit mund ta vendosë atë në spektrin e autizmit. Ai gjithashtu kishte një tendencë për të shkruar letra të mbushura me iluzione të çmendura, të cilat disa historianë të mjekësisë mendojnë se tregojnë fuqishëm skizofreninë.