Një shënim i zbuluar së fundmi, i hartuar nga babai i Leonardo da Vinçit, Piero, në nëntor 1452, tregon se ai emancipoi një grua të skllavëruar të quajtur Katerina.

Studiuesi që gjeti dokumentin (Carlo Vecce, profesor i letërsisë italiane) ka hamendësuar se ajo ishte nëna e Leonardos.

Pretendimi u njoftua se përkonte me botimin e romanit të Vecce Il Sorriso di Caterina (Buzëqeshja e Katerinës) – një tregim imagjinar i jetës së nënës së da Vinçit. Romani i Veçes bashkon disa fakte për të cilat studiuesit bien dakord: se da Vinçi ishte fëmija i paligjshëm i babait të tij dhe një grua me status më të ulët, dhe se nëna e tij quhej Katerina.

Studiuesit bien dakord për këto fakte për shkak të një zbulimi tjetër në arkiva të bërë nga studiuesi kryesor i Leonardo da Vinçit, Martin Kemp në 2016.

Kemp identifikoi një deklaratë tatimore të vitit 1457 të paraqitur nga gjyshi i Leonardos, Antonio da Vinci, i cili renditi anëtarët e familjes së tij, duke përfshirë djalin e paligjshëm të Piero da Vinçit, “i lindur prej tij dhe Katerinës”. Ky dokument bëri që Kemp të identifikonte nënën e da Vinçit si jetimën 15-vjeçare, Caterina di Meo Lippi.

Këto dy gjetje nga arkivat– emancipimi i Katerinës nga Piero da Vinci dhe deklarata tatimore e Antonio da Vinçit – nënkuptojnë se Vecce dhe Kemp bien dakord për prejardhjen sociale të nënës së da Vinçit. Kjo është një pjesë e rëndësishme e jetës së tij.

Sikur da Vinçi të ishte një djalë legjitim, karriera e tij profesionale do të kishte ndjekur atë të babait të tij, i cili ishte noter (një profesionist ligjor që vërteton dhe dëshmon dokumentet ligjore).

Da Vinci u njoh si djali i babait të tij dhe jetonte me gjyshin e tij, por si një fëmijë i paligjshëm, karriera e tij profesionale dhe trajnimi duhej të qëndronin diku tjetër. Në vend që të ndiqte një karrierë juridike, da Vinci u bë nxënës te Andrea del Verrochio, një argjendar dhe piktor. Pjesa tjeter, siç thonë ata, është histori.

Skllavëria në Evropën e Rilindjes

Skllavëria ishte një pjesë e brendshme e strukturës shoqërore të Evropës së Rilindjes dhe ishte e dokumentuar mirë në të dhënat ligjore. Shumë studime të kohëve të fundit janë fokusuar në arritjen e një kuptimi më të mirë të asaj që do të thotë të jesh “skllavëruar” dhe cilët mund të kenë qenë këta skllevër.

Dokumenti i sapo zbuluar tregon se sa e zakonshme ishte skllavërimi në Evropën e Rilindjes dhe sa poshtë shkallës shoqërore arriti. Piero da Vinci – i cili ishte mjaft mirë, por në asnjë mënyrë në krye të rendit shoqëror – zotëronte një grua të skllavëruar (Caterina) dhe mund të përballonte ta emanciponte atë.

Piero ndoqi konventat shoqërore bashkëkohore duke shtuar një skllav çerkez në shtëpinë e tij. Skllevërit çerkezë erdhën nga Kaukazi veriperëndimor dhe gratë festoheshin për bukurinë e tyre.

Shumë çerkezë ishin myslimanë dhe emri “Caterina” u caktua zakonisht pas konvertimit në krishterim. Katerina i referohet Shën Katerinës së Aleksandrisë, një romake e konvertuar që u bë martir, kështu që emri i referohej këtij akti konvertimi dhe një shembull shërbimi të përkushtuar për imitimin e të sapokthyerve.

Emancipimi i skllevërve ishte një pritje sociale e bamirësisë së krishterë dhe shpesh ndodhte kur pronari hartonte testamentin e tyre, ose kur një skllav kishte “provuar” shërbimin e tyre. Kjo mund të lidhet me kohëzgjatjen e shërbimit të tyre ose – me gjasë në rastin e Katerinës – lindjen e një djali. Këta njerëz shpesh u zhdukën nga të dhënat pas emancipimit të tyre.

Në rastin e Katerinës, Kemp sugjeron që asaj iu dha një prikë e vogël për të mundësuar një martesë modeste. Sigurisht që është e mundur që emancipimi i Katerinës pasoi ardhjen në jetë të djalit të saj, Leonardos, por arkivat nuk na japin më përgjigje. Nuk ka asnjë të dhënë tjetër që të tregohej se cili ishte fati i Katerinës dhe rrëfimi imagjinar i Veçes është një rindërtim më i mirë se çdo tjetër.

Dokumenti i Vecces ngre gjithashtu pyetje rreth asaj se çfarë nënkuptohet me fjalën “skllavëri” në kontekstin e Evropës së Rilindjes. Skllavëria, në kuptimin më të përgjithshëm të fjalës, nënkupton pronësinë e një personi nga dikush tjetër, duke përfshirë pronësinë mbi trupin dhe punën e tyre.

Një person i skllavëruar si Katerina konsiderohej shumë i vlefshëm në Evropën e Rilindjes. Shtimi i një skllaveje në stafin e tij të shtëpisë ishte si një shënues statusi për Piero da Vinçin. Pronësia e tij mbi një skllav çerkez tregoi se ai ia kishte dalë ekonomikisht dhe profesionalisht.

Për më tepër, emancipimi i mëvonshëm i skllaves së tij nga Piero e lejoi atë të demonstronte dhembshurinë e tij të supozuar të krishterë për ta liruar atë dhe përsëri tregonte pasurinë e tij ekonomike duke qenë në gjendje të humbiste punën e saj (falas).

Një skllav i Rilindjes ishte “më i liri” nga shërbëtorët e një familjeje të Rilindjes.

Njerëzit e skllavëruar në Evropën e Rilindjes nuk konsideroheshin një grup i veçantë, por i përkisnin kontekstit më të gjerë shoqëror të robërisë dhe robërisë. Ajo që i dallonte ata ishte vlera e tyre fikse e tregut dhe se ato, me ligj, mund të shiteshin dhe (ri)shiten nëse nuk emancipoheshin – gjë që bëri që ata të shiheshin si pasuri luksi.

Pra, a e ndryshon dokumenti i Veçes kuptimin tonë për jetën dhe veprën e da Vinçit? As më të voglën. Megjithatë, ajo që bën është të hedhë dritë mbi atë se sa ka arritur skllavëria në familjet e Evropës së Rilindjes.