Nga Egjipti i Lashtë te Roma e në Britani, historia është plot me perandori të mëdha që kanë pasur një ndikim të madh në historinë e qytetërimit njerëzor, megjithëse ne nuk jemi këtu për të folur për to. Përkundrazi, duam të dimë më shumë për perandoritë dhe qytetërimet që kanë mbetur jashtë librave të historisë, ndoshta sepse shumë prej tyre kanë ekzistuar shumë kohë më parë, saqë i kemi harruar.

10. Perandoria Mauria

Duke zgjatur nga rreth vitit 321 deri në 185 pes, Perandoria Mauria ishte perandoria e parë që mbuloi pjesën më të madhe të nënkontinentit Indian, me kryeqytetin e saj në Pataliputra afër Patnas së sotme. Ajo u themelua nga Çandragupta Mauria, që u pasua nga djali i tij Bindusara dhe më vonë nga perandori Ashoka, i quajtur ndonjëherë edhe Ashoka i Madh.

Fuqizimi i Perandorisë Mauria filloi pas përmbysjes së dinastisë Nanda. Nën sundimin e Ashokës, perandoria u zgjerua përmes pushtimit ushtarak dhe diplomacisë, duke çuar në periudha të gjata prosperiteti relativ për nënkontinentin. Rajoni përfitoi nga sistemi efikas administrativ maurian, i cili përfshinte një rrjet zyrtarësh dhe një sistem efikas taksash. Sundimtarët inkurajuan tregtinë, veçanërisht përgjatë Rrugës së Mëndafshit, dhe u angazhuan në aktivitete ekonomike si bujqësia, prodhimi dhe tregtia në një shkallë të gjerë.

9. Kalifati i Kordobës

Nga janari i vitit 929 deri në vitin 1031, qyteti i Kordobës në Spanjë shërbeu si kryeqendra e një prej shteteve islamike më të suksesshme në histori, e njohur gjithashtu si Kalifati i Kordobës. I themeluar pas pushtimit të mbretërive të krishtera në rajon, do të bëhej një nga shtetet më të suksesshme në perandorinë më të madhe islame, me Kordobën që shërbente si qendër e arteve dhe shkencës në të gjithë gadishullin Iberik.

Periudha konsiderohet si një nga epokat e arta të Spanjës, kur bibliotekat, kolegjet dhe shkollat publike u krijuan në të gjithë territorin për të inkurajuar mësimin akademik. Gjatë kësaj kohe, fusha si shkenca, arkitektura dhe poezia lulëzuan në Kordobë, duke e bërë atë një nga qendrat e arsimit dhe studimit në perandorinë më të madhe islame. Ishte gjithashtu një qytet i suksesshëm tregtar, duke e kthyer Spanjën në vendin më të populluar dhe më të begatë në Europë në atë kohë.

8. Perandoria Xiongnu

Perandoria Xiongnu ishte një perandori nomade që ekzistonte nga shekulli i tretë para Krishtit deri në shekullin e parë pas Krishtit. Ajo gjendej kryesisht në Azinë qendrore dhe shtrihej në pjesën më të madhe të stepës euroaziatike, duke përfshirë Mongolinë e sotme, Kazakistanin dhe pjesë të Kinës dhe Rusisë. Perandoria Xiongnu u krijua nga fise të ndryshme nomade, me popullin Xiongnu që u shfaq si forca dominuese nën udhëheqësin e tyre, Modu Chanyu, i cili mori pushtetin pasi vrau babanë e tij në vitin 209 para Krishtit.

Perandoria përjetoi shumë periudha prosperiteti dhe zgjerimi gjatë mbretërimit të saj. Xiongnutë ishin kalorës të aftë dhe luftëtarë të egër, dhe kjo mundësoi të pushtonin territore të gjera dhe të krijonin një rrjet nënshtetesh në të gjithë Azinë Qendrore për më shumë se 500 vjet. Ata kontrollonin qendrat kryesore tregtare, lehtësonin shkëmbimin kulturor dhe angazhoheshin në diplomaci me fuqitë fqinje, si dinastia Han e Kinës. Perandoria Xiongnu kishte një ndikim të rëndësishëm edhe në historinë kineze, me konflikte dhe aleanca të shpeshta që do të formësonin peizazhin gjeopolitik të rajonit për vitet në vijim.

7. Perandoria Tiwanaku

Tiwanaku ishte një qytetërim parakolumbian që ekzistonte nga afërsisht 400-900 pas Krishtit në rajonin jugor të Andeve të Amerikës së Jugut. Ai ishte kryesisht i përqendruar rreth bregut jugor të liqenit Titikaka, duke përfshirë pjesë të Bolivisë së sotme, Perusë dhe Kilit. Perandoria e mori emrin prej kryeqendrës së saj, Tiuanaku, dhe ishte përgjegjëse për ndërtimin e strukturave mbresëlënëse arkitekturore dhe skalitjeve të ndërlikuara në gurë në të gjithë rajonin e Andeve.

Ajo u krijua nga populli tiuanaku, të cilët krijuan një autoritet të centralizuar të udhëhequr nga priftërinjtë dhe fisnikët, së bashku me një sistem efikas administrimi. Perandoria përjetoi rritje dhe ndikim të rëndësishëm gjatë gjithë ekzistencës së saj, gjë që ndihmoi në përhapjen e ndikimit të saj kulturor dhe ekonomik në shoqëritë fqinje. Perandoria Tiuanaku u shfaq si një shtet i fuqishëm për shkak të vendndodhjes së saj strategjike përgjatë vendeve tregtare dhe aftësisë së saj për të shfrytëzuar produktivitetin bujqësor nga teknikat e njohura. Ishte aq mbresëlënëse sa në kulmin e saj, fermat dhe fushat me tarraca të tiuanakuve mund të ushqenin më shumë se 60,000 njerëz.

6. Perandoria Asiriane

Perandoria Asiriane ka ekzistuar si një qytetërim i lashtë mesopotam nga rreth vitit 900 deri në 600 pes, kryesisht i ndodhur në atë që tani është Iraku verior dhe Turqia juglindore. Perandoria u krijua dhe u zgjerua nga një sërë sundimtarësh të fuqishëm asirianë, duke përfshirë Tiglath-Pileser I, Ashurnasirpal II dhe Sargon II.

Perandoria Asiriane përjetoi shumë periudha të arta dhe epoka të dominimit ushtarak mbi rivalët e saj rajonalë, duke u shfaqur si një nga qytetërimet më me ndikim në historinë e rajonit. Ajo u vendos si një perandori e frikshme përmes një sërë pushtimesh ushtarake dhe fushatave agresive, dhe suksesi i saj ishte kryesisht për shkak të strukturës së saj shumë të organizuar ushtarake. Ushtritë asiriane ishin të afta në përdorimin e taktikave dhe teknikave inxhinierike më të fundit për të fituar luftërat, në veçanti me njohuritë e tyre në luftën e rrethimit dhe ndërtimin e qyteteve masive të fortifikuara.

Gjatë kësaj periudhe, rajoni nën kontrollin asirian u bë gjithashtu një qendër e tregtisë, pasi zhvilloi një sistem të sofistikuar administrativ dhe mbledhjeje taksash, kode ligjore dhe një burokraci të strukturuar mirë.

5. Perandoria Juan

Perandoria Juan ishte vazhdimi i perandorisë mongole në Kinë, e krijuar pas disfatës mongole të perandorisë Song në 1271. Ajo ndodhej në Azinë Lindore dhe Qendrore, duke përfshirë territoret që tani janë pjesë e Kinës moderne, Mongolisë dhe të tjera rajonet fqinje. Perandoria arriti kulmin e fuqisë dhe ndikimit të saj nën Kublai Khan, nipin e Gengis Khan, i cili pushtoi me sukses Kinën dhe themeloi dinastinë Juan, duke u vetëshpallur perandori i saj i parë. Karakterizohej nga një qeveri e fortë e centralizuar, ku mongolët zakonisht formonin elitën në pushtet dhe studiuesit dhe burokratët kinezë që shërbenin në role administrative.

Gjatë kësaj periudhe, Kina përjetoi një epokë prosperiteti dhe shkëmbimi kulturor për shkak të tregtisë ndërkombëtare, veçanërisht përgjatë Rrugës së Mëndafshit, që lidhte Azinë Lindore me Europën dhe Lindjen e Mesme. Fatkeqësisht, do të ishte një perandori jetëshkurtër, pasi dinastia Jan u përmbys në vitin 1368 nga një rebelim popullor i njohur si Lëvizja e Turbanit të Kuq.

4. Perandoria e Malit

Rreth shekullit të 13-të deri në shekullin e 16-të para Krishtit, Perandoria e Malit ishte një nga mbretëritë më të pasura dhe më të begata në botë. E themeluar nga mbreti Sundiata Keita, ajo ndodhej në atë që tani është republika e Malit në Afrikën Perëndimore, me ndikimin e saj që shtrihej në rajone të largëta në Afrikë dhe më gjerë.

Mali ishte një perandori kryesisht e bazuar në tregti, e themeluar nga bashkimi i disa shteteve më të vogla në një entitet të vetëm. Nën Mansa Musa, i cili sundoi në shekullin e 14-të, perandoria arriti kulmin e saj të pasurisë dhe ndikimit, një periudhë që shumë historianë modernë e njohin si një nga epokat e arta të rajonit.

Mali dhe rajoni i përgjithshëm i Afrikës Perëndimore lulëzuan gjatë kësaj periudhe, pasi perandoria kontrollonte shumë pika të rëndësishme tregtare, veçanërisht përgjatë rrugës trans-Sahariane që përfshinte sende të çmuara si ari dhe kripa. Pozicioni i Malit si një qendër kryesore tregtare lejoi shkëmbimin kulturor nga perandoritë e largëta, duke çuar në një rilindje në art, shkencë, arkitekturë dhe fusha të tjera. Qytetet si Timbuktu u bënë në qendra mësimi dhe akademike, duke tërhequr studentë dhe studiues nga e gjithë bota.

3. Mbretëria e Kushit

Mbretëria e Kushit ishte një qytetërim i lashtë afrikan i Luginës së Nilit që ekzistonte nga rreth vitit 1070 para Krishtit deri në vitin 350 pas Krishtit, duke e bërë atë një nga perandoritë më jetëgjatë në histori. Ndodhej në rajonin antik që tani njihet si Nubia, dhe përfshinte Sudanin e sotëm dhe pjesë të Egjiptit. Mbretëria u krijua nga populli nubian pasi fitoi pavarësinë nga Egjipti, me kryeqytetin e saj që u zhvendos midis qyteteve si Napata dhe Meroe gjatë gjithë historisë së saj.

Kush fillimisht u shfaq si një shtet i fuqishëm për shkak të tregtisë së tij përgjatë lumit Nil, pasi përfitoi nga shkëmbimi i mallrave dhe ideve midis Afrikës nën-Sahariane dhe rajonit të Mesdheut. Ndikimi i mbretërisë u zgjerua kur pushtoi Egjiptin, duke krijuar dinastinë e 25-të dhe duke sunduar si faraonë nga 747-656 para Krishtit. Gjatë gjithë kësaj periudhe, rajoni i Nilit ishte i njohur për pasurinë e tij, pjesa më e madhe e tij vinte nga tregtia e arit, fildishit, abanozit dhe burimeve të tjera të vlefshme nga rajoni. Mbretëria përfundimisht adoptoi aspekte të kulturës dhe fesë egjiptiane duke ruajtur gjithashtu identitetin e saj unik nubian.

2. Perandoria Kmere

Perandoria Kmere ishte një qytetërim i fuqishëm hindu-budist në Azinë juglindore që ekzistonte nga vitet 802-1431 pas Krishtit. Ajo ishte e përqendruar kryesisht në Kamboxhian e sotme, me ndikimin e saj që shtrihej në pjesë të Tajlandës, Laosit dhe Vietnamit.

Nën Jayavarman II, themeluesin e perandorisë, ajo u rrit në një nga shtetet më të begata dhe më të fuqishme në rajon, duke arritur kulmin gjatë mbretërimit të Suryavarman II rreth vitit 1122 pas Krishtit. Suksesi i perandorisë u ushqye nga një sistem i avancuar bujqësor, duke përfshirë ndërtimin e rrjeteve të ndërlikuara të ujitjes dhe rezervuarëve. Një nga risitë më të dukshme të Perandorisë Kmere ishte ndërtimi i Angkor Wat-it, i quajtur shpesh monumenti më i madh fetar në botë. Kryeqyteti i perandorisë, Angkor, ishte gjithashtu i njohur për tempujt e tij madhështorë, gdhendjet e ndërlikuara dhe infrastrukturën e madhe urbane.

1. Perandoria Akemenide

Në kulmin e saj, Perandoria e lashtë iraniane Akemenide shtrihej nga Egjipti dhe Libia deri në Indinë veriore dhe Azinë qendrore, duke e bërë atë perandorinë më të madhe të lashtë që njohim. Themeluar rreth vitit 550 para Krishtit nga Kiri II, i quajtur gjithashtu Kiri i Madh, ajo mbante mbi 44% të popullsisë së botës rreth vitit 475 para Krishtit, dhe madje mund të konsiderohet një shembull i hershëm i një perandorie globale, shumë-etnike.

Perandoria Akemenide ishte e njohur për shumë risi të mëdha, duke përfshirë edhe rrjetin e saj të gjerë dhe të ndërlidhur të rrugëve. Shumë qytete anembanë rajonit u bënë metropole të përhapura, kryesisht falë sundimit efikas të një sërë mbretërish të shquar nga dinastia Akemenide. Ajo do të mbetej një fuqi e qëndrueshme dhe e frikshme në Euroazi deri në vitin 331 para Krishtit, kur perandoria u pushtua plotësisht nga ushtritë e Aleksandrit./Top Tenz - Syri.net