Ballkani ka një histori të pasur dhe komplekse. Rajoni është një urë ndërmjet Lindjes dhe Perëndimit, një vend ku përplasen shumë interesa gjeopolitike dhe diferenca midis qytetërimeve. Për shkak të kësaj turbulence nuk ka qenë e lehtë të vendoseshin parime të qëndrueshme qeverisjeje.

Megjithatë, fara e një ndryshimi pozitiv u hodh kohët e fundit në vendin me më pak gjasa. Në Shqipëri, ish-kryeministri e presidenti Sali Berisha u rikthye në politikën aktive për të ndihmuar në nxjerrjen e së djathtës shqiptare dhe të vendit në tërësi nga rruga socialiste ku ka hyrë. Pasi u përjashtua padrejtësisht nga grupi parlamentar i Partisë Demokratike prej ish-kryetarit të saj, ai u bë katalizator i një lëvizjeje të jashtëzakonshme nga poshtë lart.

Elektorati i krahut të djathtë, i zhgënjyer, i dekurajuar dhe gati i pashpresë, kishte nevojë për këtë inkurajim nga lideri i tij historik. Premtimi për ndryshim, idetë konservatore dhe karizma e Sali Berishës ndezën zgjimin e lëvizjes. Në pranverën e vitit 2022, Berisha u rizgjodh kryetar i PD, bashkoi elektoratin e djathtë rreth tij dhe u zotua të transformonte forcën e tij politike në një parti të vërtetë konservatore. Premtimet e tij kryesore pas kthimit të tij në jetën aktive politike ishin që të miratonte një proces primaresh brenda partisë së tij për përzgjedhjen e kandidatëve për bashki dhe për deputetët. Kjo do të ndihmonte në demokratizimin e partisë dhe zbatimin e parimeve konservatore.

Konservatorizmi shihet si një shans real për të përqafuar ndryshimin përmes një vizioni të ri që vë qytetarët, interesin kombëtar dhe familjet shqiptare në radhë të parë duke ulur taksat, duke ulur borxhin dhe shpenzimet publike, duke inkurajuar tregje më të lira dhe më të drejta, duke rivendosur rendin dhe rendin, duke luftuar korrupsionin, dhe mbrojtjen e lirive individuale.

Për këtë, Sali Berisha i kërkoi një prej bashkëpunëtoreve e tij më të vjetra, anëtaren e kryesisë së partisë dhe ish-anëtaren e kabinetit të tij qeveritar, Edith Harxhin, bashkë me një grup intelektualësh dhe profesionistësh të rinj në fusha të ndryshme, Nikola Kedhi, Melisa Braci, Gjorg Kodra dhe Albert Bikaj – për të krijuar një dokument politik që do të qëndronte në qendër të Partisë Demokratike të rithemeluar. Ky program do të frymëzohej nga Edmund Burke, Russell Kirk, Roger Scruton, Frank Meyer, Milton Friedman dhe shumë ikona të tjera konservatore.

Është hera e parë që ky lloj dokumenti publikohet dhe pranohet si vizion filozofik nga një parti politike në Shqipëri dhe në dijeninë e autorëve edhe në Ballkan. Ky është një dokument që thërret dhe merr më të mirën nga të gjitha fraksionet dhe rrymat e qendrës së djathtë. Është një bashkim sinergjik koherent, frymëzues vlerash dhe idesh që synon ta vendosë Shqipërinë në rrugën e zhvillimit dhe rritjes, me shpresën për ta bërë atë vendin më të begatë në rajon, një anëtar të denjë të Bashkimit Evropian dhe NATO-s, dhe një partner strategjik i besueshëm i Shteteve të Bashkuara, Mbretërisë së Bashkuar dhe të gjitha vendeve liridashëse. Që Partia Demokratike të ketë një shans për të rifituar pushtetin në Shqipëri, duhet të bashkohet dhe të promovojë vizionin, parimet dhe vlerat e përshkruara në këtë dokument.

 Kushtetuta e vlerave të qendrës së djathtë

Kur filluam hartimin e Kushtetutës së vlerave të qendrës së djathtë, kishim dy synime kryesore: rikthimin e diskutimit të civilizuar të ideve në vend dhe artikulimin e një boshti vlerash, idesh, parimesh për partinë më të madhe të qendrës së djathtë në vend.

Kushtetuta e PD nis me idenë se individi është pakica më e vogël në shoqëri dhe elementi ndërtues i çdo grupi. Megjithatë, njerëzit janë edhe qenie sociale. Individi lind në një familje, kontekst social, komunitet e traditë. Është brenda këtyre konteksteve që individi formon lidhje dhe ndërton një identitet. Marrëdhëniet që mbështesin individin janë ato që konservatorizmi kërkon të mbrojë. Siç thoshte Edmund Burke, shoqëria duhet të jetë e vetëdijshme për marrëdhëniet natyrore midis të gjallëve, të vdekurve dhe të palindurve.

Ne pranojmë që individi ka lindur me disa liri dhe të drejta të patjetërsueshme, të cilat nuk i jepen nga një strukturë burokratike, por nga natyra dhe Zoti. Individi ua delegon disa nga këto të drejta përfaqësuesve në qeveri. Marrëdhënia midis të zgjedhurit dhe votuesit si një formë e qeverisjes legjitime është themeli i demokracive liberale.

Që individi t'i delegojë këto të drejta, ai duhet të bindet nga një vizion që i jep atij sigurinë se liritë e tij nuk do të cenohen dhe jeta e tij do përmirësohet. Kjo ka qenë një sfidë politike në historinë e fundit shqiptare. Shumë nga partitë tona politike nuk u ofrojnë votuesve një vizion, por kënaqen duke kritikuar grupet e tjera, pa dhënë shpresë apo zgjidhje. Si rezultat, shumë shqiptarë kanë pranuar oferta monetare në këmbim të votave ose janë larguar nga vendi. Kjo ka dëmtuar nocionin e përfaqësimit dhe ka çuar në një qeveri të elitave jo-përfaqësuese.

Një manifest që përcjell qartë idetë, vlerat dhe parimet tona është i nevojshëm për të frymëzuar, motivuar dhe bindur individin që të shkojë në kutinë e votimit. Shpresa që krijohet nga një vizion i fortë, optimist, frymëzues, i artikuluar nga një elitë e re dhe e aftë, është thelbësore për të bindur njerëzit të hedhin votën e tyre dhe kështu të mbrojë votuesit nga manipulimi me fletëpalosje.

Roli i traditës

Konservatori e kupton rolin jetësor që luan tradita si burim i njohurive të akumuluara. Ky ndërgjegjësim përbën një nga dallimet më thelbësore mes të majtës dhe të djathtës. Një i majtë mendon se individi mund të perfeksionohet nëpërmjet mekanizmave racionalistë të shtetit. Kjo mund të arrihet vetëm përmes progresivizmit, i cili hedh poshtë të kaluarën, traditën, dijen, kulturën dhe historinë tonë, në mënyrë që shteti ta drejtojë një vend drejt përsosmërisë. Konservatori pranon se strukturat tradicionale të familjes, komunitetit dhe shoqërisë janë më të pajisura për të ushqyer individin sesa burokracitë e largëta.

Nga kuptimet e dallueshme të marrëdhënieve midis individit, komunitetit dhe shtetit burojnë mosmarrëveshjet për ekonominë, taksat, borxhin, shpenzimet, politikën e jashtme etj. midis të Majtës dhe të Djathtës.

Pra, ka një logjikë në propozimet dhe programet politike të së djathtës. E djathta ka dy shtylla kryesore: konservatorizmin (ose tradicionalizmin) Burkean dhe liberalizmin klasik. Të dyja përfaqësojnë gjendjen natyrore të çdo burri dhe gruaje, sepse të dy adresojnë nevojat natyrore për liri, lidhjet familjare dhe tradicionale dhe historike, siç përshkruhet më sipër. Ndërkohë, e majta kërkon të imponojë një ideologji abstrakte në jetën reale. Në komunizëm, forma më ekstreme e së majtës, këto ide imponohen me forcë.

Të gjitha mendimet, ndjenjat dhe gjendjet e brendshme të një burri apo gruaje duhet të përkthehen në një ofertë politike, pasi politika është mjedisi ku individi trajton shumë nga problemet e tij. Presidenti Reagan e paraqiti këtë ofertë duke miratuar fuzionizmin e propozuar nga William Buckley, Jr., themeluesi i revistës ikonike konservatore amerikane, National Review, dhe redaktori i saj i parë, Frank Meyer. Fusionizmi është një filozofi që ndërthur elemente të liberalizmit klasik dhe konservatorizmit tradicional. Ai kërkon të bashkojë parimet e qeverisjes së kufizuar, lirinë individuale dhe tregjet e lira me një respekt për vlerat tradicionale, institucionet sociale dhe trashëgiminë kulturore.

Tradicionalistët konservatorë duhet të kenë parasysh se virtyti ose morali që ne duam është i vyrtytshëm vetëm kur zgjidhet lirisht. Pa liritë individuale që mbron liberalizmi klasik, vlerat që mbron konservatorizmi burkean vyshken. Nga ana tjetër, liberalët klasikë duhet të pranojnë se individualizmi i shfrenuar dhe i painformuar nga vlerat morale prishet dhe bëhet i paqëndrueshëm. Pa pranimin e një themeli moral, liria bëhet anarki dhe mund të shkatërrojë një shoqëri. Kur nuk balancohen nga njëra-tjetra, shtyllat e konservatorizmit perëndimor (liberalizmi klasik dhe tradicionalizmi) të izoluara krijojnë kushtet për autoritarizëm.

Shkrirja midis konservatorizmit tradicional dhe liberalizmit klasik ndodhi mjaft organikisht dhe dha rezultate të shkëlqyera në Shtetet e Bashkuara dhe Britaninë e Madhe në vitet 1980, në Spanjë pas vitit 2011, në Madrid sot dhe në Florida me Guvernatorin Ron DeSantis. Shqiptarët duhet të mësojnë nga kjo. Që të fitojë konservatorizmi, na duhet një bashkim sinergjik dhe organik i të gjitha rrymave të së djathtës bazuar në vlerat e përbashkëta.

Politikat Konservatore

Partia Demokratike duhet të përfaqësojë, mbrojë dhe promovojë interesat e të gjithë shqiptarëve të krahut të djathtë: që nga pronarët legjitim, tek ata që u përndoqën politikisht, tek pasardhësit e patriotëve të vërtetë të periudhës parakomuniste, Ballistët dhe Monarkistët, së bashku me liberalët klasikë, libertarianët dhe konservatorët socialë. “Kushtetuta jonë e vlerave” bën pikërisht këtë, duke shtruar një hartë se si të krijohet një shoqëri e mundësive dhe e shtetit ligjor në të cilën qytetarët mund të jetojnë të lirë dhe të sigurt. Ne kërkojmë një shoqëri që respekton lirinë dhe përfaqësimin e denjë të çdo qytetari shqiptar; një shoqëri që mundëson zhvillimin ekonomik dhe social përmes ekonomisë së ofertës dhe tregjeve të lira. Ne kërkojmë të ruajmë kombin, familjen, traditat tona kulturore dhe diversitetin fetar.

Kjo kërkon një ndryshim në sistemin tonë ekonomik, nga një importues neto në një prodhues dhe eksportues. Nevojiten politika nga ana e ofertës për të ulur taksat për të gjithë, për të inkurajuar punësimin vendor, prodhimin, investimet, reduktimin e shpenzimeve qeveritare, uljen drastike të borxhit dhe uljen e barrës rregullatore dhe burokracisë. Industrializimi dhe demokracia shkojnë dorë për dore.

Ekonomia e tregut, arsimi dhe demokracia janë të lidhura ngushtë, sepse një ekonomi e tregut të lirë kërkon një popullsi të arsimuar dhe kjo e fundit, nga ana tjetër, kërkon pjesëmarrje në politikë dhe vendimmarrje. Një individ me mjetet e duhura ekonomike dhe me arsim të mirë do të kërkojë natyrshëm të mbrojë familjen, kulturën dhe vlerat historike, pa harruar të shikojë drejt së ardhmes.

Kjo është një mënyrë e mirë për të krijuar një mazhorancë që shkon përtej manipulimit dhe deformimit të vullnetit të votuesit dhe parashtron ide dhe propozime që forcojnë vendin dhe institucionet e tij.

Shpresoj që prezantimi i këtij dokumenti dhe inkorporimi i tij në partinë më të madhe konservatore në Shqipëri të shënojë kthimin e diskutimit të qytetëruar të ideve, propozimeve dhe alternativave në vend.