Gjatë disa javëve të fundit, sulmi i Izraelit në Gaza ka shkaktuar të gjitha llojet e dhunës – dhe jo vetëm dhunën e dukshme.

Deri në momentin e shkrimit të këtij artikulli, numri i të vdekurve nga konflikti aktual ka kaluar 15,000. Kemi parë pamjet e të vdekurve dhe të plagosurve, të njerëzve që nxjerrin viktima nga rrënojat.

Ka pasur shumë protesta globale mbi bombardimet e Izraelit ndaj spitaleve, shkollave dhe kampeve të refugjatëve. Por një nga aspektet më pak të përfolura të bombardimeve të Izraelit është shkatërrimi i trashëgimisë kulturore: dokumente, monumente dhe artefakte.

Më 19 tetor, sulmet ajrore të Izraelit dëmtuan një pjesë të kishës ortodokse greke të Shën Porfirit. 400 njerëz ishin strehuar brenda dhe 18 të krishterë palestinezë u vranë. E ndërtuar në shekullin e 12-të, kisha mendohet të jetë e treta më e vjetra në botë. Nuk janë kursyer memorialet e figurave të shquara palestineze. Më 27 tetor, Federata Ndërkombëtare e Gazetarëve dënoi shkatërrimin e faltores në Jenin, ku gazetarja palestineze amerikane Shireen Abu Akleh u qëllua dhe u vra vitin e kaluar, me shumë gjasa nga një ushtar izraelit.

Më 14 nëntor, u shfaq një video e një buldozeri izraelit në Bregun Perëndimor duke shkatërruar monumentet e liderit shumëvjeçar palestinez Yasser Arafat. Në X, shkrimtarja dhe përkthyesja Lina Mounzer postoi një përkthim të një deklarate nga Meqdad Printing Press & Library:

"Meqdad Printing Press & Library, një nga më të vjetrat në Gaza. Miliona të humbura: shtypshkronja, libra dhe pajisje. Përpjekjet kumulative të gjithë familjes sime: nëna, babai dhe vëllezërit e motrat. Iku në një çast; babai im u largua pa asgjë."

Dhe këtë javë, sipas faqes së inteligjencës dixhitale dhe burimeve Storyful, biblioteka kryesore publike dhe arkivat qendrore të Gazës u shkatërruan. Komuna e Gazës deklaroi se mijëra dokumente historike ishin shkatërruar qëllimisht dhe i bëri thirrje UNESCO-s të "ndërhyjë dhe të mbrojë qendrat kulturore dhe të dënojë shënjestrimin e këtyre objekteve humanitare të mbrojtura nga e drejta ndërkombëtare humanitare nga pushtimi".

Duke mbajtur lotët, një regjisore palestineze e quajtur Bisan Owda postoi në Instagram nga Gaza në lidhje me shkatërrimin e arkivave, ku ajo tha se kishte dokumente që ishin më shumë se 100 vjet të vjetra. "Tani nuk kemi asgjë," tha ajo. "E ardhmja është e panjohur, e tashmja është shkatërruar dhe e kaluara nuk është më e kaluara jonë. A mund ta imagjinoni se ata po i bëjnë të gjitha këto gjëra për të na shkatërruar thellësitë?"

Sipas Konventës së UNESCO-s të vitit 1954 për Mbrojtjen e Pasurive Kulturore në Rast Konflikti të Armatosur, pasuria kulturore mbrohet sipas ligjit ndërkombëtar. Studiuesit kanë argumentuar prej kohësh se shkatërrimi i qëllimshëm i trashëgimisë kulturore është një akt gjenocidal, i krahasueshëm me vrasjen dhe zhvendosjen e njerëzve – sepse sjell, siç ka thënë një filozof politik, një "humbje të vetë një populli".

Asnjë nga këto nuk është e re në historinë e konfliktit, pushtimit dhe terrorizmit. Qoftë kryer nga romakët, britanikët, nazistët apo grupet militante islamike si ISIS, shkatërrimi i trashëgimisë kulturore ka qenë prej kohësh një mjet lufte dhe pushtimi. Përsëri, si me kaq shumë çështje në konfliktin Izrael-Gaza, lind pyetja: trashëgimia kulturore e kujt - jetët e kujt - konsiderohen si të denjë për mbrojtje?

Vitin e kaluar, kur Rusia filloi pushtimin e saj në shkallë të plotë të Ukrainës, unë dhe shumë të tjerë dhamë alarmin për shkatërrimin e trashëgimisë kulturore dhe grabitjen e objekteve nga ushtarët rusë. Në atë kohë, organizatat ndërkombëtare dhe institucionet akademike po mbanin diskutime dhe po formonin task forcat për të ndihmuar në shpëtimin e objekteve kulturore ukrainase dhe për të ofruar mbështetje për studiuesit ukrainas. Nuk ka pasur asgjë në të njëjtën shkallë për trashëgiminë kulturore palestineze në ditët e para të luftës në Gaza.

Kam biseduar me studiues të cilët po monitorojnë situatën nga larg, duke u përpjekur të vlerësojnë shkallën e dëmtimit të arkivave, koleksioneve dhe dokumenteve. Ka qenë e vështirë të maten humbjet për shkak të mungesës së aksesit në komunikim. Shpresa është se një armëpushim ose pushim zjarri do të lejojë një vlerësim më të vërtetë të shkallës së shkatërrimit. Por ka gjithashtu shqetësim për anëtarët e Forcave të Mbrojtjes të Izraelit që grabitin objekte.

Është e kuptueshme që mes tmerreve të kryera gjatë 50 ditëve të fundit, ruajtja e objekteve dhe ndërtesave mund të mos shihet aq e rëndësishme sa mbrojtja e jetës së pafajshme. Por ruajtja e kulturës dhe historisë është pjesë përbërëse e mbrojtjes së një populli dhe shpirtit të tij. Nëse Izraeli vazhdon të shkatërrojë trashëgiminë kulturore të Gazës pa u ndëshkuar, humbet i gjithë njerëzimi.