Me gjithë shpresën e varrosur aktualisht nën rrënojat e Gazës dhe kibucëve të braktisur të Izraelit, është e vështirë të mos dëshpërohesh për perspektivat e një paqeje izraelito-palestineze. Pengjet duhet të kthehen menjëherë dhe vrasja e civilëve duhet të ndalet, megjithatë një armëpushim i vetëm nuk do të zgjidhë sfidën themelore të arritjes së një zgjidhjeje të qëndrueshme dhe ndërsa është e vështirë të bësh një plan mes një traume të tillë, është e pamundur të përfundojë vite dhune pa një të tillë.

Dhe në realitet, ekziston një plan për një alternativë ndaj këtij cikli vdekjeprurës të shkatërrimit dhe ndëshkimit. Përpjekjet në procesin e Oslos (plani pesëvjeçar i të cilit për një zgjidhje me dy shtete nuk u materializua), bisedimet e dështuara Clinton-Arafat-Barak në Camp David dhe iniciativat e Obamës 2013-14 janë të mirëdokumentuara. Më pak i njohur është plani i paqes 2007-08. Pasi bisedova me disa nga përkrahësit kryesorë të tij në ditët e fundit, besoj se kjo, herët a vonë, do të ofrojë sërish pikënisjen më të mirë për të ofruar një paqe të qëndrueshme.

Pasi u bëra kryeministër i Mbretërisë së Bashkuar në vitin 2007, takova udhëheqësin palestinez Mahmoud Abbas dhe pata diskutime intensive kokë më kokë me kryeministrin e atëhershëm izraelit Ehud Olmert dhe mbretin saudit Abdullah - në banesën e Downing Street, në shtëpinë e Olmertit në Jerusalem dhe poshtë rezervuarëve të mëdhenj të peshkut të mbushur me peshkaqen në pallatin e mbretit në Riad: ndoshta një metaforë për sfidën. Dhe para një takimi ballë për ballë, këta udhëheqës të guximshëm, me ndihmën e ndërmjetësve, punuan përmes parametrave të një marrëveshjeje pan-arabe prej 22 shtetesh për të njohur Izraelin, duke e lejuar atë të jetë i sigurt brenda kufijve të tij, përkrah një shteti palestinez të pavarur dhe ekonomikisht të qëndrueshëm me kryeqytet Jerusalemin Lindor.

Deri në verën e vitit 2008, të dy palët po "studionin hartat", siç e përshkroi ekipi im. "Ne kemi arritur më shumë se sa në Camp David ose Taba [bisedimet izraelito-palestineze 2001]," tha një negociator kryesor. Kur iu drejtova Knesset-it, kryeministrit të parë britanik që e bëri këtë, përvijova mbështetjen perëndimore për një marrëveshje të tillë, duke mos u shmangur nga fakti se një numër vendbanimesh do të duhej të braktiseshin dhe Jerusalemi i Madh të ndahej.

"Ishim disa centimetra larg," shënon Olmert në kujtimet e tij, "një fije floku larg përmbushjes së ëndrrave të miliona izraelitëve që dëshironin paqen". Në të vërtetë, një sondazh i vitit 2009 zbuloi se 78% e izraelitëve favorizonin një zgjidhje të tillë. Por më pas, si shpesh, ngjarjet komplotuan kundër paqes: ndryshimet e lidershipit në Izrael, më pas në SHBA dhe më pas në Arabinë Saudite, dhe kriza globale financiare e ndjekur nga një dekadë e proteksionizmit në rritje, pa dritaren diplomatike të mundësive të mbyllet.

Megjithatë, dy dokumente nga ai moment premtimi mbeten të një rëndësie të madhe potenciale sot. I pari është versioni origjinal i planit, me një zgjidhje të detajuar territoriale të bazuar në kufijtë e vitit 1967, që do të rregullohet nga 4.6% në 6% - kryesisht përmes shkëmbimeve të tokës - dhe me lagjet arabe të Jerusalemit, pjesë e shtetit të ardhshëm palestinez. Sipas ish-sekretares amerikane të shtetit, Condoleezza Rice: "Olmert i dha Abbasit arsye të besonte se ai ishte i gatshëm ta zvogëlonte atë numër në 5.8%," krahas ndërtimit të një tuneli ose autostrade nën kontrollin palestinez që lidh Gazën me Bregun Perëndimor.

Një fond ndërkombëtar do të kompensonte palestinezët dhe hebrenjtë e zhvendosur. Pellgu i Shenjtë në Jerusalem, që përmban vendet e shenjta të tre feve të mëdha monoteiste, do të ripërcaktohej si një zonë ndërkombëtare. Shteti palestinez do të kontrollonte një pjesë të vijës bregdetare të Detit të Vdekur. Siç tha Rice në atë kohë: "Yitzhak Rabin ishte vrarë se kishte ofruar shumë më pak." Një forcë ndërkombëtare e rënë dakord në luginën e Jordanit do të mbronte kufirin mes Jordanisë dhe shtetit të ri. Izraeli do të pranonte "të drejtën për t'u kthyer" të një numri refugjatësh palestinezë ende të paqartë dhe presidenti Bush sinjalizoi se SHBA do të ofronte shtetësi për 100,000 refugjatë palestinezë.

Elementi i dytë premtues ishin aranzhimet e propozuara të sigurisë të dakorduara nga Izraeli dhe SHBA. Si izraelitët ashtu edhe palestinezët do të kishin të drejtë të mbroheshin kundër terrorizmit. Palestinezët nuk do të hynin në traktate sigurie apo ushtarake me ata që nuk e njihnin shtetin e Izraelit. Stacionet paralajmëruese do të vendoseshin në majat e maleve në shtetin palestinez. Nëse një ushtri e huaj lëvizte pranë kufirit të Jerusalemit, Forcat Mbrojtëse të Izraelit (IDF) mund të kalonin kufirin në koordinim me Palestinën.

Në mënyrë të pashmangshme, kalimi i kohës që nga viti 2008 kërkon disa modifikime të detajeve dhe do të duhet kohë para se të rikthehet besimi. Ministri izraelit i mbrojtjes ka propozuar tani se kush mund të menaxhojë sigurinë në Gazën e pasluftës, por do t'i duhet një marrëveshje e qartë ndërkombëtare për këtë dhe për statusin e Autoritetit Palestinez, i cili nuk ka zgjedhje për 18 vjet dhe duket pa timon mes akuzave për korrupsion. Dhe, duke pasur parasysh se premtimet ndërkombëtare për Gazën pas aksioneve ushtarake në 2002, 2008-09, 2014 dhe 2021 nuk u përmbushën kurrë plotësisht, ne do të kemi nevojë për garanci të besueshme se kush do të paguajë për rindërtimin dhe si do të shpenzohen paratë pa mashtrim.

Zgjerimi i vendbanimeve është përshpejtuar, nga më pak se 300,000 njerëz në 2008 në 700,000. "Kur Bregu Perëndimor të bëhet shtëpia e një milion kolonësh hebrenj, një tërheqje izraelite do të jetë e pamundur," shkroi Olmert kohët e fundit, por duke vepruar tani "është ende e mundur të rivendoset shumica e madhe e kolonëve në blloqet e vendbanimeve që marrin vetëm një pjesë të vogël të territorit”.

Por ndryshimet sizmike në gjeopolitikën tonë mund të rrisin mundësinë e një marrëveshjeje pan-arabe. Tani është e qartë se për sa kohë që nuk është e shkëputur nga një zgjidhje për Palestinën, normalizimi dikur i pakapshëm midis botës arabe dhe Izraelit për të cilin shpresonin Olmert dhe Abdullah – dhe që po fitonte vrull para 7 tetorit – është ende i mundur. Por me kauzën palestineze tani edhe më qendrore në betejat e jugut global për vetëvendosje dhe barazi, Izraeli duhet të dijë gjithashtu se nuk mund t'i absorbojë kurrë palestinezët në një shtet ose të rikthehet në të ashtuquajturin plan paqeje të Lindjes së Mesme të Donald Trump-it.

Ngjarjet e fundit e kanë bërë gjithashtu të qartë se perëndimi – në veçanti SHBA – tani nuk mund të ketë sukses në asnjë nismë paqeje duke vepruar vetë. Ajo duhet të punojë me pjesën tjetër të botës, duke ndërtuar koalicionin më të gjerë të mundshëm global, të krijuar për të izoluar ata që janë më kundër sot ndaj një zgjidhjeje me dy shtete: Hamasin vrasës dhe klikën reaksionare që rrethon Benjamin Netanyahun.

Pasojat e mosbërjes së asgjëje janë shumë të dhimbshme për t'u menduar, jo vetëm për Gazën, por për paqen e të gjithë rajonit. Një vit nga tani, armëpushim apo jo, qindra mijëra palestinezë të zhvendosur, të uritur dhe të sëmurë mund të ngecin në kampet e mbipopulluara të refugjatëve, përveç rrugicave të mbushura me rrënoja, ndërtesave të shkatërruara dhe infrastrukturës së bombarduar pa fund, dhe cikli i dhunës do të kërcënojë të përshkallëzohet sërish për të përfshirë rajonin, duke futur në kurth një brez të ri të rinjsh të pakënaqur, të cilët do të jenë të lehtë për t'u rekrutuar në një Hamas 2.0.

Përparimet në gjeopolitikë janë të rralla, por në rrethanat më pak të favorshme – siç u argumentova sauditëve dhe izraelitëve në vitin 2008 – Kennedy dhe Hrushovi dhanë traktatin e parë të ndalimit të testeve bërthamore dhe Reagan dhe Gorbachev negociuan reduktimin më të madh të armëve bërthamore në histori. Viti 2024 fillon në errësirë të thellë – por me një udhëheqje vizionare, duke u mbështetur në planin 2007-08, mund të ketë dritë në fund të një tuneli shumë të errët që ende kërcënon, nëse nuk veprojmë, të kthehet në të zezë./The Guardian - Syri.net

Gordon Brown ka qenë kryeministër i Mbretërisë së Bashkuar nga viti 2007 deri në vitin 2010