Shkenca po  e revolucionarizon të kuptuarit tonë për të kaluarën.

Paleogjenetika po nxjerr sekrete mahnitëse nga ADN-ja e fshehur në kocka dhe në papastërti. Inteligjenca artificiale deshifron tekstet e lashta të shkruara me shkrime të harruara. Analiza kimike e mbetjeve molekulare të mbetura nëpër dhëmbë, tenxhere gatimi, temjan apo në materiale ndërtimi zbulon detaje rreth dietave të kaluara, erërave dhe teknikave të ndërtimit.

Këtu janë gjashtë mistere rreth historisë njerëzore që shkencëtarët kanë thyer në vitin 2023. Plus, një që po i mban ende studiuesit në mendime.

Identiteti i vërtetë i një udhëheqësi parahistorik

I varrosur me një kamë spektakolare kristali dhe objekte të tjera të çmuara, skeleti 5000-vjeçar i zbuluar në vitin 2008 në një varr afër Seviljes, Spanjë,  ishte qartazi dikush i rëndësishëm.

Individi fillimisht u mendua të ishte një i ri, bazuar në analizën e kockës së legenit, mënyra tradicionale që shkencëtarët përcaktojnë seksin e mbetjeve skeletore njerëzore.

Megjithatë, një analizë e smaltit të dhëmbëve, e cila përmban një lloj proteine me një peptid specifik të seksit të quajtur amelogenin, përcaktoi se mbetjet ishin të një femre më shumë se të një mashkulli.

Në studime të tjera, teknika ka shpërndarë gjithashtu klishenë e "njeriut gjuetar" që ka informuar shumë mbi të menduarit për njerëzit e hershëm.

"Kjo teknikë, ne mendojmë, do të hapë një epokë krejtësisht të re në analizën e organizimit shoqëror të shoqërive parahistorike," tha Leonardo García Sanjuán, një profesor i parahistorisë në Universitetin e Seviljes, për CNN në korrik, kur u bë zbulimi publik.

Betoni romak është dëshmuar të jetë më jetëgjatë se ekuivalenti i tij modern, i cili mund të përkeqësohet brenda dekadave. Merrni, për shembull, Panteonin në Romë, i cili ka kubenë më të madhe të papërforcuar në botë.

Shkencëtarët pas një studimi të botuar në janar thanë se kishin zbuluar përbërësin misterioz që i lejoi romakët ta bënin materialin e tyre të ndërtimit kaq të qëndrueshëm dhe të ndërtonin struktura të përpunuara në vende të vështira si doke, kanalizime dhe zona tërmeti.

Ekipi i studimit analizoi mostrat e betonit 2000-vjeçar që u morën nga një mur i qytetit në zonën arkeologjike të Privernum në Italinë qendrore dhe janë të ngjashme në përbërje me betonet e tjera të gjetura në të gjithë Perandorinë Romake.

Ata zbuluan se copat e bardha në beton, të referuara si copa gëlqereje, i dhanë betonit aftësinë për të mbyllur çarjet që formoheshin me kalimin e kohës. Copat e bardha më parë ishin anashkaluar si provë e përzierjes së dobët ose lëndës së parë me cilësi të dobët.

Zbulohet një pamje e re e Ötzi, Njeriut të Akullit, jo ajo që mendohej

Alpinistët gjetën trupin e mumifikuar të Ötzi-t në një humnerë të lartë në Alpet italiane në vitin 1991. Mbetjet e tij të ngrira janë ndoshta gjetja arkeologjike më e studiuar në botë, duke zbuluar në detaje të paprecedentë se si ishte jeta 5300 vjet më parë.

Përmbajtja e tij në stomak ka dhënë informacion se cili ishte vakti i tij i fundit dhe nga vinte, ndërsa armët e tij tregonin se ai përdorte dorën e djathtë dhe rrobat e tij jepnin një vështrim të rrallë se çfarë mbanin njerëzit e lashtë.

Por një analizë e re e ADN-së e nxjerrë nga legeni i Ötzi zbuloi në gusht se pamja e tij fizike nuk ishte ajo që shkencëtarët menduan fillimisht.

Studimi i përbërjes së tij gjenetike tregoi se Ötzi, Njeriu i Akullit kishte lëkurë të errët dhe sy të errët - dhe me gjasë ishte tullac. Kjo pamje e rishikuar është në kontrast të plotë me ndërtimin e mirënjohur të Ötzi-t që e përshkruan një burrë me lëkurë të zbehtë, me flokë dhe mjekër.
​

Zbulohet mbajtësi i varëses 20,000-vjeçare

Arkeologët shpesh zbulojnë mjete kockash dhe objekte të tjera nga vendet e lashta, por është e pamundur të dihet me siguri se kush i përdori ose i mbante ato dikur.

Në fillim të këtij viti, shkencëtarët gjetën ADN-në e lashtë njerëzore nga një varëse e bërë nga kocka e drerit të gjetur në shpellën Denisova në Siberi. Me këtë të dhënë, ata ishin në gjendje të zbulonin se mbajtësi i saj ishte një grua që jetoi midis 19,000 dhe 25,000 vjet më parë.

Ajo i përkiste një grupi të njohur si Evroazianët e Lashtë të Veriut, të cilët kanë një lidhje gjenetike me amerikanët e parë.

ADN-ja e njeriut ka të ngjarë të jetë ruajtur në varësen e kockave të drerit sepse është poroze dhe për këtë arsye ka më shumë gjasa të mbajë materialin gjenetik të pranishëm në qelizat e lëkurës, djersën dhe lëngjet e tjera të trupit.

Nuk dihet pse varëse e dhëmbit të drerit përmbante një sasi kaq të madhe të ADN-së së gruas së lashtë (rreth të njëjtën sasi si një dhëmb njeriu). Ndoshta ishte shumë e dashur dhe e veshur pranë lëkurës për një periudhë jashtëzakonisht të gjatë, tha Elena Essel, një biologe molekulare në Institutin Max Planck për Antropologjinë Evolucionare në Leipzig, Gjermani, e cila zhvilloi një teknikë të re për të nxjerrë ADN-në.

Beethoven: Zbulohet një sekret familjar - por një mister vazhdon

Kompozitori Ludwig van Beethoven vdiq në moshën 56 vjeçare në 1827 pas një sërë problemesh kronike shëndetësore, duke përfshirë humbjen e dëgjimit, problemet gastrointestinale dhe sëmundjet e mëlçisë.

Bethoven u shkroi një letër vëllezërve të tij në 1802 duke kërkuar që mjeku i tij, Johann Adam Schmidt, të hetonte natyrën e sëmundjeve të kompozitorit pasi ai vdiq. Letra njihet si Testamenti i Heiligenstadt.

Pothuajse 200 vjet pas vdekjes së tij, shkencëtarët nxorën ADN-në nga tufat e ruajtura të flokëve në një përpjekje për të respektuar këtë kërkesë.
​

Ekipi nuk ishte në gjendje të dilte me një diagnozë përfundimtare, por të dhënat gjenetike të Beethoven i ndihmuan studiuesit të përjashtonin shkaqet e mundshme të sëmundjes së tij si gjendja autoimune e sëmundjes celiac, intoleranca ndaj laktozës ose sindroma e zorrës së irrituar.

Informacioni gjenetik sugjeroi gjithashtu se një lidhje jashtëmartesore kishte ndodhur në familjen e kompozitorit./ar.sh/SYRI.NET