Heqja dorë nga religjioni – Ose 'ringjallja' e shqiptarizmës paganiste

Deçanasit (një grup njerëzish nga kjo anë) u betuan se janë paganë, e duan natyrën dhe duan tash e tutje të jenë vetëm shqiptarë. E kjo iniciativë i ka vërë në sprovë filozofë, politiologë dhe publicistë të ndryshëm anën e mbanë botës.

Për këtë po jap disa përgjigje se si e kupton filozofia religjionin- çka mendonin të parët – filozofët? Duket se ka shumë përgjigje lidhur me këtë dilemë, por nuk ka një të vërtetë tillë të sigurtë dhe vendimtare.

Iniciativa e një grup njerëzve nga Deçani për të hequr dorë nga përkatësia religjioze të cilët kanë deklaruar se tash e tutje nuk janë as katolikë, as muslimanë dhe as besimtarë të feve tjera, por janë vetëm shqiptarë, është një fenomen ky interesant i cili vjen edhe nga zhgënjimi që kanë përjetuar njerëzit nga religjioni sidomos roli i religjioneve që po shkakton konflikte dhe luftra të vazhdueshme.

Definicioni mbi religjionin

Është shkruar shumë deri tani lidhur me rolin e fejës në forcimin e kohesionit shoqëror.  Britta Pawlak jep një spjegim leksikor se si kuptohet feja/religjioni.

Njerëzit fetarë sipas saj e shohin besimin e tyre si diçka që i jep kuptim jetës së tyre dhe u lejon atyre të kuptojnë më mirë kontekstin e ekzistencës.

Fjala "fe" „religjion“ vjen nga termi latin "religio", që do të thotë "frikë". Një përkufizim, pra një shpjegim i saktë, është i vështirë. Në përgjithësi, fetë janë botëkuptime dhe sisteme kuptimi që janë të lidhura me besimin në diçka "të mbinatyrshme" siç është një fuqi më e lartë. Kjo përfytyrohet në formën e perëndive ose shpirtrave ose – të shkëputura nga njerëzit dhe objektet – thjesht si një forcë aktive që drejton fatin “nga lart”.

Religjioni është një aspekt thelbësor i kulturës dhe besimit të shumë kombeve dhe individeve në të gjithë botën. Përshkrimi i saktë i religjionit mund të jetë i ndërlikuar dhe subjektiv, pasi ekzistojnë shumë besime të ndryshme dhe tradita fetare në botë. 

Shumica e religjioneve kanë konceptin e një fuqie të lartë ose një qëniet të mëdha dhe të hyjnorë që janë objekt i adhurimit dhe ndjekjes.

Kjo fuqi e lartë është përgjegjëse për krijimin dhe udhëzimin e botës dhe të qenieve njerëzore.

Religjioni përfshin ritet dhe praktikat fetare që janë të lidhura me adhurimin dhe besimin. Këto rituale përfshijnë lutjen, ofrimin e flijimeve, festat fetare, dhe praktika të tjera që janë përdorura për të shprehur besimin dhe për të lidhur komunitetet fetare.
R

eligjioni ndihmon në ofrimin e udhëzimeve morale dhe etike për besimtarët. Për shembull, shumë religjione përcaktojnë se çfarë është e drejtë dhe çfarë është e gabuar në veprimtari të njeriut dhe sjellje.

Religjioni shpesh ka një rol thelbësor në krijimin e lidhjeve shoqërore dhe komunitare. Besimtarët ndjekin traditat fetare dhe përjetojnë bashkimin me të tjerët që ndajnë besimin e tyre.

Shumica e religjioneve kanë libra të shenjtë ose tekste fetare që janë udhëzues të adhuruesve dhe përcaktojnë doktrinat dhe urdhrat fetarë.

Përveç elementeve themelore të lartëpërmendura, religjioni është një shpërndarje e gjerë e ndryshme me besime, tradita dhe praktika të ndryshme. Në përgjithësi, religjioni ka një rol të madh në jetën e individëve dhe shoqërive dhe ka ndikuar në historinë, kulturën dhe sjelljen e shumë popujve. Religjioni gjithashtu ka qenë burim i inspiratës për artin, letërsinë, arkitekturën dhe filozofinë në shumë kultura të ndryshme.

Religjioni, siç përmendëm është një aspekt i rëndësishëm i shumë kulturave dhe shoqërive në të gjithë botën, dhe shpesh ka kontribute të rëndësishme pozitive në jetën e individëve dhe komuniteteve. Megjithatë, ka raste kur religjioni ka përdorur ose është përdorur në mënyrë negative. 

Në disa raste, ndryshimet fetare dhe konfliktet mes kombeve ose grupesh fetare kanë shkaktuar konflikte dhe dhunë. Këto konflikte shpesh kanë sjellë pasoja katastrofike dhe janë shoqëruar me diskriminim dhe shfrytëzim të grupeve të tjera fetare.

Në disa raste, grupet ekstremiste apo terroristë kanë përdorur bindjet fetare për të përkrahur ose ushtruar dhunë. Këto grupet shpesh përdorin ideologjinë e tyre fetare për të justifikuar sulmet e tyre ndaj qytetarëve të pafajshëm dhe për të shkaktuar terror.

Në disa shoqëri, ndjekësit e një besimi janë diskriminuar ose janë intolerantë ndaj besimeve të tjera. Kjo ka shkaktuar tensione dhe konflikte ndërfetare. Në disa vende, ligjet fetare dhe autoritetet fetare kanë ndikuar në lirinë e shprehjes dhe kanë kufizuar të drejtat e njeriut, duke përfshirë të drejtën për të ndjekur besimet dhe praktikat fetare të tyre të zgjedhura.

E në disa raste, institucionet fetare kanë heshtur përpara abuzimeve dhe dhunës që kanë ndodhur brenda tyre. Kjo ka shkaktuar mungesën e përgjegjësisë dhe ka lejuar për vazhdimësinë e shfrytëzimit.

Është e rëndësishme të theksohet se këto role negative nuk janë karakteristika të të gjitha religjioneve dhe besimit fetar. Shumica e besimtarëve janë të drejtë dhe kontribuojnë në mënyrë pozitive në shoqëri. Megjithatë, është e rëndësishme të identifikohen dhe adresohen rastet e abuzimeve dhe përdorimit të religjionit në mënyrë negative, dhe të promovohet toleranca, bashkëjetesa, dhe respekti ndërfetar.

Po çfarë mendojnë filozofët, si e përshkruajnë religjionin? 

Filozofia është një fushë e studimit që ka trajtuar thellësisht dhe në mënyrë të ndryshme rolin dhe natyrën e religjionit. Përmes filozofisë, janë zhvilluar ide dhe qëndrime të ndryshme ndaj religjionit. 

Një ndër pyetjet më themelore në filozofi është a ekziston një Zot ose një fuqi e lartë? Filozofët janë përpjekur të argumentojnë për ose kundër ekzistencës së një Zoti duke përdorur logjikën dhe analizën metafizike.

Nëse pranohet ekzistenca e Zotit, filozofët janë interesuar në të qenit dhe natyrën e tij. Disa janë përpjekur të shpjegojnë nëse Zoti është një entitet personal ose abstrakt dhe nëse ai është i përfshirë në punët e botës. Filozofia ka shqyrtuar marrëdhënien midis religjionit dhe etikës. Disa pyetje përfshijnë nëse të drejtat dhe detyrat morale vijnë nga një Zot ose janë të pavarura nga aspekti fetar.

Filozofia është interesuar në pyetjen e së vërtetës së pretendimeve fetare. Disa janë përpjekur të analizojnë dhe të vlerësojnë arsyetimet për besimet fetare dhe pretendimet mbi fenomene të ndryshme të shpirtërore. Filozofia ka ndihmuar në diskutimin rreth se si arrin njeriu të njohë ose të kuptojë fenomenet fetare dhe përvojat shpirtërore. Ajo, (Filozofia) ka trajtuar lirinë e mendimit në kontekstin fetar. A mund të kritikohet ose të mohohet besimi fetar? A duhet të ketë liri të plotë të mendimit për individët, pavarësisht besimeve fetare të tyre?

Është e rëndësishme të theksohet se filozofia është një fushë e studimit me një gamë të gjërë qëndrimesh dhe shkollash të ndryshme, dhe për rrjedhojë, ka një shumëllojshmëri të mendimeve mbi religjionin. Disa filozofë kanë qenë besimtarë, ndërsa të tjerë agnostikë ose ateistë, dhe ndajnë ose kanë ndarë qëndrime dhe shpjegime të ndryshme mbi rolin dhe natyrën e religjionit. Filozofia ka kontribuar në kuptimin dhe diskutimin e thellë mbi këto pyetje të ndërlikuara dhe thelbësore.

A mund të jetë religjioni një „Ideologji“?

Religjioni është shpesh shikuar edhe si një lloj ideologjie, por ka dallime thelbësore midis tyre. Ideologjia është një sistem i ideve, vlerësimeve dhe bindjeve që shërbejnë si udhëzues për të kuptuar dhe përballuar botën dhe të ndikojnë në sjelljen dhe veprimet e njerëzve. Për dallim, religjioni përfshin elemente të tilla si besimi në një fuqi të lartë ose një Zot, ritet fetare, dhe praktikat e adhurimit, së bashku me sistemin e vlerësimeve etike.

Dallimet kryesore midis religjionit dhe ideologjisë përfshijnë: Rolin e besimit në një fuqi të lartë: Religjioni përfshin shpalljen e besimit në një fuqi të lartë ose një Zot të caktuar. Nëse këto besime janë elemente të rëndësishme të një ideologjie, atëherë ajo ideologji shihet si ideologji fetare. Religjioni përfshin poashtu ritet fetare dhe praktikat e adhurimit që janë të lidhura me besimin dhe kultin e Zotit ose fuqisë së lartë. Ideologjia mund të ketë qëndrime dhe udhëzime të ngjashme, por ato janë të përdorura më shumë për të ndikuar në sjelljen dhe marrëdhëniet shoqërore sesa për të shpallur besimin në një fuqi të lartë. Religjioni përfshin shpalljen e bindjeve mbi origjinën e jetës dhe qëllimin e saj, ndërsa ideologjia mund të ofrojë perspektiva sekulare mbi këto çështje pa përdorur besimin në një fuqi të lartë.

Religjioni shpesh organizohet në forma të ndryshme, përfshirë kishat, xhamit, dhe tempujt, dhe ka një strukturë hijerarkike të organizuar që ndjek një udhëzim fetar. Ideologjitë mund të organizohen në parti politike, grupe aktiviste, apo organizata të tjera, por nuk kanë gjithmonë një strukturë fetare të organizuar.

Megjithatë, është e rëndësishme të theksohet se këto dallime nuk janë gjithmonë të qarta dhe të ndryshme. Ka situata kur një ideologji apo filozofi e caktuar mund të ketë karakteristika të ngjashme me një besim fetar, dhe ndryshimet midis tyre janë të ndryshueshme dhe komplekse. Gjithashtu, ka raste kur ideologjia dhe religjioni ndërthurën dhe ndikuan njëri-tjetrin në historinë dhe zhvillimin e shoqërive.

Vështrimet e filozofëve për religjionin

Platoni

Filozofi i lashtë grek i shekullit të 4-të para erës sonë, ka shprehur qëndrime të ndryshme në punët e tij mbi religjionin. Ai ka trajtuar temat e religjionit në disa dialogje të tij, ku figura kryesore është mësuesi i tij, Sokrati. Disa nga qëndrimet dhe idetë e Platoni mbi religjionin përfshijnë:

Në dialogun e tij të njohur … Platoni trajton temën e dashurisë, frymëzimit, dhe shpëtimit nëpërmjet dashurisë ndaj Zotit. Ai shpreh bindjen se përmes dashurisë për fuqinë e lartë, njeriu arrin shpëtimin dhe arrijnë njohuri të thella dhe transcendente.
Platoni përdor ide të një Zoti të mirë në dialogjet e tij. Ai shikon këtë Zot si një fuqi të lartë dhe të mrekullueshme që ka krijuar botën në mënyrë të rregullt dhe të harmonizuar. Ky perceptim i Zotit ka ndikuar në kuptimin e Zotit në traditën perëndimore të krishterimit dhe të filozofisë së mesjetës.

Platoni shprehet me kritikë ndaj adhurimit të idhujve të pagdhendur dhe figurave mitologjike. Ai shikon adhurimin e tyre si primitiv dhe të gabuar dhe e inkurajon njeriun të kërkojë një kuptim më të thellë të fuqisë së lartë.
Platoni ishte përgjithësisht tolerant ndaj shumë besimeve fetare të kohës së tij. Ai nuk kishte qëllim të largonte besimin në zotërinë e lartë, por kërkonte të arrinte një kuptim më të thellë dhe më filozofik të tij.

Voltaire

Voltaire, pseudonimi i François-Marie Arouet, ishte një shkrimtar, filozof dhe figura e ndritur e Këndit të Ndriçuar të shekullit të 18-të, një periudhë e njohur për ndikimin e madh të mendimit të ndritur mbi filozofi dhe shoqërinë. Voltaire kishte një qëndrim shpesh kritik ndaj religjionit, veçanërisht ndaj Kishës Katolike dhe dogmave fetare të shekullit të 18-të. Disa nga qëndrimet dhe citatet e tij të njohura mbi religjionin përfshijnë:

"Si mund të besoj unë në atë që nuk kam asnjë mënyrë për ta kuptuar?"
"Besimi është të mendojë se ai është me të vërtetë me të vërtetë, edhe kur nuk mund t'ju tregoni atij."
"Nëse Zoti nuk ekziston, duhet të krijohet. Por nëse ai ekziston, është i paimagjinueshëm, meqë është i keq."
"Liria është të mendosh. Ky është dhe po jeni të ndëshkuar për mendimin tuaj. Vendosni të besoni në Zot ose të mos besoni në Zot, vendosni të besoni në marrëdhëniet e ndërmarra ose të mos besoni në marrëdhëniet e ndërmarra. Me fjalë të tjera, ndihmojini njerëzit të ndihen të kënaqur ose ndihmojini ata të ndihen të papërshtatshëm. Kjo është liria, zgjedhja."

"Kisha është një mjet i ligë që do të mundohet të zbatojë ëndrrën e saj të vjetër dhe të largët mbi zemrat e njerëzve."

Voltaire kritikoi me durimin e tij besimin fetar tradicional të epokës së tij, veçanërisht abuzimet dhe dogmat e Kishës Katolike, ndërkohë që promovoi lirinë e mendimit dhe besimit. Ai ishte një përkrahës i sekularizmit dhe tolerancës fetare. Në këtë aspekt, ai është konsideruar si një nga shembujt më të rëndësishëm të mendimit të ndritur dhe filozofisë të periudhës së ndriçuar. Për të cilët, ai ishte një kritik i ashpër i autoritetit të Kishës dhe një kampion i lirisë së mendimit dhe besimit.

Spinoza

Baruch Spinoza, një filozof holandez i shekullit të 17-të, u përqëndrua në temat e religjionit dhe filozofisë së tij në veprën e tij më të njohur,

"Etika". Spinoza përdori një qasje të veçantë në interpretimin e religjionit dhe ndikoi në mënyrën se si është kuptuar raporti midis religjionit dhe filozofisë.

Disa nga qëndrimet dhe idetë e Spinoza mbi religjionin:

Spinoza ishte një panteist, i cili besonte se Zoti dhe natyra janë një. Ai e shihte botën dhe universin si një ekspresion të fuqisë së Zotit dhe thelbi i natyrës nuk ishte ndryshe nga thelbi i Zotit.

Spinoza kritikoi idenë e një Zoti antropomorfik, i cili është i ngjashëm me njeriun. Ai e shihte këtë si një koncept të primitiv dhe të gabuar.

Për Spinoza, Zoti është më i lartë se ndonjë përshkrim njerëzor dhe nuk mund të përshkruhet në terminologjinë antropomorfike.

Spinoza nuk ishte kundër religjionit në përgjithësi, por e shihte atë si një mjet për të arritur njohurinë dhe mësimet morale. Ai argumentoi se filozofia dhe religjioni kanë qëllime të ndryshme, por mund të koekzistojnë, meqë ndihmojnë njerëzit në mënyra të ndryshme.

Spinoza theksoi lirinë e mendimit dhe besimit. Ai ishte përkrahësi i lirisë së mendimit dhe besimit dhe kritikoi ndjekjen e dogmave fetare dhe ndëshkimet fetare për mendimet kritike.

Një nga ide të njohura të Spinoza është se një person mund të arrinte të njëjtin shkallë të njohurisë mbi natyrën e Zotit përmes filozofisë dhe përmes besimit fetar. Ai besonte në një Zoti që është i përhershëm, i pavdekshëm, dhe i cili është përditë i pranishëm në botë.

Mendimet dhe qëndrimet e Spinoza kanë pasur një ndikim të madh në zhvillimin e filozofisë dhe shkencës në periudhën e Rilindjes dhe më tej.

Hegel

Georg Wilhelm Friedrich Hegel, një filozof i njohur gjerman i shekullit të 19-të, shqyrtoi religjionin në punën e tij të madhe filozofike, "Shkenca e logjikës". Përfshirja e tij e religjionit në filozofinë e tij ka ndikuar në debatet mbi rolin dhe kuptimin e religjionit në shoqëri dhe më tej.

Hegel shihte religjionin si një fazë të rëndësishme në evoluimin e ndërgjegjes së njeriut. Ai besonte se religjioni shërben si një mënyrë e parë për të shprehur idetë dhe vlerat morale, por se ajo ndryshon dhe zhvillohet përmes kohës.

Hegel theksoi se filozofia është më e avancuar se religjioni, pasi ajo përdor mendimin racional për të arritur teoritë më të thella dhe të përgjegjshme mbi realitetin. Megjithatë, ai besonte se religjioni ka vlerë për shpëtimit e individëve dhe shoqërisë.

Hegel ka trajtuar veçanërisht fenë e krishterë dhe rolit e saj në histori. Ai e shihte shpëtimin përmes Krishtit si një moment të rëndësishëm në zhvillimin e ndërgjegjes njerëzore. Megjithatë, ai kritikonte interpretimet dogmatike dhe fetare të krishterimit dhe inkurajonte një kuptim më të thellë filozofik të tij.

Hegel vlerësonte se religjioni dhe shkenca janë të dyja të rëndësishme për zhvillimin e njohurisë njerëzore. Megjithatë, ai e shihte konfliktin midis tyre dhe e konsideronte atë si një fazë të zakonshme në evoluimin e ndërgjegjes.
Kant

Emmanuel Kant, një filozof gjerman i njohur i shekullit të 18-të, ka trajtuar temat e religjionit në disa nga punët e tij më të njohura, duke përfshirë "Kritikën e arsyes pure" dhe "Religjionin brenda kufijve të arsyes."

Disa nga qëndrimet dhe idetë e Kant  mbi religjionin janë: 

Religjioni dhe moraliteti: Kant argumentoi se religjioni është i lidhur ngushtë me moralitetin. Ai besonte se moraliteti është thelbi i çdo religjioni të vërtetë dhe se një person mund të jetë moral edhe në mungesë të besimit fetar. Për të, moraliteti dhe etika janë thelbi i çdo sistemi religjioz të vërtetë.

Kant ndau midis "religjionit të pasqyruar" dhe "religjionit të moralizuar." Religjioni i pasqyruar ka të bëjë me bindjet, dogmat dhe ritualet fetare, ndërsa religjioni i moralizuar është i bazuar në mësimet morale dhe etike të një sistemi të besimit. Kant theksoi se religjioni i moralizuar është më i rëndësishëm dhe më i vlefshëm për individët.

Kant besonte se njerëzit duhet të kujdesen për vetëdijen dhe arsyen e tyre në mënyrë që të kuptojnë thelbin e moralitetit dhe të arrinin te një besim fetar të ndërgjegjshëm. Ai përmendi nevojën e të menduarit dhe vlerësonte shpëtimin personal dhe moralitetin.

Në punën e tij "Kritika e arsyes pure," Kant kritikoi teologjinë natyrore dhe shpërndarjen e argumenteve fetare që përdornin shpjegime të natyrshme për ekzistencën e Zotit. Ai argumentoi se kjo lloj arsyetimi nuk është i mjaftueshëm për të përcaktuar ekzistencën e Zotit dhe thelbin e moralitetit.

Për Kant, arsyeja dhe moraliteti ishin elementë kyç për të kuptuar rolin e religjionit në jetën e individëve. Ai synoi të harmonizonte arsyen dhe moralitetin me besimin fetar, dhe kjo qasje e tij ka pasur një ndikim të madh në filozofinë e religjionit dhe debatin mbi marrëdhënien midis arsyes dhe besimit.

Marksi

Filozofi dhe shkrimtari i njohur gjerman Karl Marks, ka përfshirë ide të veçanta në punën e tij mbi religjionin. Në veprën e tij "Kritika e Programit të Gotha-së" dhe në "Manifestin e Partisë Komuniste" që shkroi së bashku me Friedrich Engels, ai përcaktoi qëndrimin e tij ndaj religjionit dhe e shikoi atë nga një perspektivë materialiste dhe shoqërore.

Marksi përdori termat "opiumi i popullit" për të përshkruar rolin e religjionit në shoqëri. Përmes kësaj shprehjeje, ai sugjeroi se religjioni vepronte si një mjet për të tretur dhe për të lehtësuar vuajtjen dhe pasigurinë e njerëzve, duke iu ofruar një shpëtim imagjinar nga realiteti i vështirë dhe konfliktet shoqërore. Marksi besonte se kjo shpëtim "opiumi" ishte i domosdoshëm për ata që ishin të shtypur dhe të varfër në shoqëri, por ai gjithashtu e shihte këtë si një formë e iluzionit dhe ndikimin negativ të klasës së privilegjuar mbi masat e zakonshme.

Në thelb, Marksi shihte religjionin si një produkt i kushteve shoqërore dhe ekonomike. Ai vlerësonte se të varfërit dhe shtypurit, të cilët përjetonin vuajtje dhe padrejtësi në shoqëri, përdornin besimin fetar për të kompensuar për këto vuajtje dhe për të gjetur kuptim në botën e tyre të vështirë. Marksi nuk kishte për qëllim të fshinte ose të largonte religjionin, por të kuptonte dhe të analizonte rolin e tij në shoqëri.

Foucault

Michel Foucault ishte një filozof i rëndësishëm i shekullit të 20-të, i njohur për kontributet e tij në analizën e pushtetit, dijes, dhe shoqërisë. 

Foucault vlerësonte se religjioni dhe pushteti janë ngushtë të lidhur. Ai shihte se institucionet fetare kanë ndikuar në formimin dhe ruajtjen e strukturave të pushtetit dhe të hierarkisë në shoqëri. Në këtë sens, ai shihte religjionin si një mjet të një ndërhyrjeje të pushtetit në jetën e njeriut dhe ndikimin e tij në sjelljen dhe besimin e individëve.

Foucault e shikonte religjionin si një formë të dijes dhe diskursi. Ai përqendrohej në analizën e mënyrave se si diskursi fetar është përdorur për të krijuar kuptim dhe kontroll në shoqëri. Ai e shihte këtë diskurs si një mjet të fuqisë dhe kontrollit mbi mendimet dhe sjelljen e njerëzve.

Foucault analizonte ndryshimet në rol dhe funksionin e religjionit në shoqëritë moderne. Ai vlerësonte se me përparimin e modernitetit dhe shkencës, roli i religjionit është ndryshuar, dhe ai kishte humbur disa prej fuqisë dhe autoritetit që kishte pasur në shekujt e mëparshëm.
Foucault kishte një qasje shpesh kritike ndaj religjionit dhe ndaj mënyrave se si ai është përdorur për të kontrolluar dhe ndikuar në sjelljen e njeriut. Ai shihte rolin e religjionit në mënyrë kritike dhe vlerësonte se duhet të analizohet në kontekstin e pushtetit dhe hierarkisë shoqërore. Për më tepër, ai kontribuoi në zhvillimin e koncepteve të analizës së pushtetit dhe të dijes, që janë vlerësuar nga studiues të shumtë në fushat e shkencave shoqërore.

Schopenhauer

Arthur Schopenhauer, filozofi gjerman i njohur i shekullit të 19-të, përfshiu disa qëndrime dhe ide mbi religjionin në punën e tij. Schopenhauer u njoh për pesimizmin e tij mbi jetën dhe përparimin, dhe kjo qëndrim i tij ka ndikuar në mënyrën se si ai shikoi religjionin.

Disa nga qëndrimet dhe idetë e tij mbi religjionin përfshijnë:
Përdorimi i religjionit si shpëtim: Schopenhauer përdori idenë e religjionit si një mjet për të shmangur vuajtjen dhe pesimizmin që ai shihte si të pashmangshëm në jetën njerëzore. Ai e quajti religjionin "filozofi të dobët" dhe besonte se besimi fetar ofronte kënaqësi dhe ndihmë emocionale për njerëzit nën vuajtjen e tyre.

Schopenhauer shihte përqendrimin e shumë religjioneve mbi ritualin dhe formalitetet si të kuptueshëm në një farë mënyre, por ai gjithashtu theksoi se ky përqendrim mungon nga shpëtimi real i individëve. Schopenhauer vlerësonte se shpëtimi që ofron religjioni varet nga mesazhet themelore morale dhe etike të pranuara nga të gjitha religjonet. Ai theksoi se shpëtimi nuk varet nga doktrinat dhe dogmat fetare të veçanta.

Për Schopenhauer, pesimizmi ishte një pjesë themelore e kuptimit të jetës dhe në këtë kontekst ai vlerësonte se religjioni ishte përdorur nga njerëzit për të shpëtuar nga vuajtja dhe pesimizmi.

Goethe

Johann Wolfgang von Goethe, shkrimtari gjerman i njohur, ka përfshirë shumë elementë të ndryshëm në punën e tij mbi religjionin, por asnjëherë nuk ka shkruar një traktat të veçantë për këtë temë. Në shkrimet dhe veprat e tij, Goethe ka shprehur qëndrime të ndryshme dhe është përfshirë në një debat të gjerë mbi religjionin dhe besimin.

Goethe kishte një qëndrim të favorshëm ndaj tolerancës fetare dhe respektit ndaj besimeve të ndryshme. Ai ishte kundër ekstremizmit fetar dhe besonte në harmoninë dhe bashkëjetesën midis të gjithë besimeve. Në disa prej veprave të tij, Goethe shpreh bindjen se religjioni ka qenë një burim frymëzimi për artin dhe poezinë. Ai përdori elemente të religjionit për të shprehur idetë dhe emocionet e tij artistike. Goethe ka shprehur interes për pyetje të thella mbi besimin, jetën e pas vdekjes dhe qëllimin e ekzistencës njerëzore në veprat e tij më të njohura, si "Faust." Ai ka shqyrtyar qëndrime të ndryshme ndaj këtyre pyetjeve përmes personazheve të tij.

Në poezi dhe prozë, Goethe përdori simbole fetare për të shprehur ide të ndryshme filozofike dhe të morale.

Nietzsche 

Friedrich Nietzsche ishte një filozof gjerman i shekullit të 19-të i njohur për shqyrtimin e thellë të temave filozofike dhe kritikën ndaj shumë aspekteve të shoqërisë dhe kulturës së kohës së tij. Për sa i përket religjionit, Nietzsche kishte qëndrime të fuqishme kritike. 

Nietzsche është i njohur për shprehjen e tij "Deklarues i vdekjes së Zotit" (Gott ist tot), që ka theksuar zhvendosjen e besimit tradicional fetar në një shoqëri sekulare dhe shkencore. Nietzsche e perceptoi rënien e besimit fetar tradicional si një pasoje e procesit të modernizimit dhe përhapjes së mendimit shkencor.

Kritika ndaj moralitetit kristian: Nietzsche ishte një kritik i thellë i moralitetit kristian. Ai shihte moralitetin kristian si moralitet të sllavëve dhe të pasionuar, duke parashikuar se ky moralitet do të çonte në "sklavrinë morale" dhe do të frenonte kreativitetin dhe fuqinë e individëve.
Nietzsche promovoi idenë e "Vullnet për fuqi" si një alternativë ndaj moralitetit tradicional fetar. Ai e perceptoi fuqinë, pasionin dhe vullnetin për të arritur synimet e individëve si vlera themelore, dhe kërkoi lirinë e individëve për të shpëtuar nga "sundimi moral."

Nietzsche paraqiti konceptin e "Übermensch" Mbinjeriu ose "Superhomin" si një ideal për të cilin njeriu mund të synojë pas zhdukjes së moralitetit tradicional fetar. Ky koncept përfshinte zhvillimin e një njeriu të ri, i cili është jashtë moralitetit të zakonshëm dhe është i aftë të krijojë vlera dhe t'i përballë jetën në një mënyrë të re.

Nietzsche ishte një filozof provokues dhe kontroversial, dhe qëndrimet e tij mbi religjionin kanë ndikuar thellë në filozofinë dhe kulturën e shekullit të 20-të. Ai është shpesh interpretuar ndryshe nga studiues të ndryshëm, por kontributi i tij në debatin mbi religjionin është i rëndësishëm dhe i diskutueshëm.

Hume

Filozofi skocez i shekullit të 18-të David Hume, është një prej figurave më të rëndësishme të filozofisë dhe mendimit të ndritur. Ai kishte qëndrime kritike ndaj religjionit dhe është njohur për përkushtimin e tij ndaj qëndrimit të sekularizmit dhe kritikës së besimeve fetare. 

Hume zhvilloi argumentin e njohur të mungesës së provës për besimin në një Zot ose fenomena të tjera të paimagjinueshme. Ai argumentoi se nuk ka provë të bindshme për ekzistencën e një Zoti të fuqishëm, dhe, si rrjedhojë, besimi fetar duhet të bazohet në besim dhe traditë, të cilat janë të prekshme nga emocionet dhe ndikimet sociale.

Hume e shtriti një problem filozofik mbi besimin në mrekullinë dhe fenomenet të paparashikueshme. Ai argumentoi se, në mungesë të provës së bindshme, nuk duhet të pranohet besimi në fenomene të pazakonshme, si mrekullitë fetare.

Ai kritikoi edhe përdorimin e arsyetimit të natyrshëm për të provuar ekzistencën e Zotit dhe të mrekullive. Ai argumentoi se një arsyetim i tillë nuk mund të jetë i bindshëm dhe se teologjia natyrore është e pafuqishme për të provuar ekzistencën e Zotit.
Hume e përqafonte idenë se emocionet dhe ndikimet shoqërore kanë një ndikim të rëndësishëm në besimin fetar. Ai shihte besimin fetar si një produkt të këtyre ndikimeve, dhe kërkoi të kuptonte më mirë shkaktarët njerëzorë të besimit.

Hume ishte një kritik i fuqishëm i religjionit dhe një mbrojtës i thellë i lirisë së mendimit dhe besimit individual. Qëndrimet dhe argumentet e tij kanë pasur një ndikim të madh në filozofinë e religjionit dhe kanë kontribuar në debatin mbi raportin midis arsyes dhe besimit fetar.
Paganizmi

Paganizmi është një term që përdoret për të përshkruar një gamë të ndryshme të besimeve fetare dhe praktikave të ndjekura nga komunitete dhe individë në periudha të ndryshme të historisë dhe në kultura të ndryshme. Ky term përdoret zakonisht për të përshkruar besimet fetare të cilat nuk janë pjesë e religioneve të mëdha monoteiste, si Krishterimi, Islami, ose Hebraizmi. Paganizmi është një term i përgjithshëm dhe përfshin një shumëllojshmëri të traditave dhe besimeve të ndryshme. Disa karakteristika të përbashkëta të paganizmit përfshijnë:

Besimi në shumë Zotë: Paganët shpesh besojnë në një pantheon ose një grup të shumë Zotëve dhe çudirave. Këto Zotë mund të përfaqësojnë natyrën, elementët, forcat natyrore, ose aspekte të jetës dhe fatit.

Adhurimi i natyrës: Paganët shpesh kanë një lidhje të ngushtë me natyrën dhe e adhurojnë atë. Ata mund të kryejnë rituale dhe festa që janë të lidhura me stinët, kulturën bujqësore, dhe ngjarje të tjera natyrore.

Shenjtorët dhe shpirtrat: Paganët besojnë në shenjtorë dhe shpirtra të cilët mund të kenë ndikim në jetën e tyre dhe mund të adhurohen ose të respektohen përmes ritualeve të veçanta.

Praktika rituale: Paganët zakonisht praktikojnë rituale të ndryshme që përfshijnë lutje, ofrime, dhe ritualet tjera të adhurimit. Këto rituale shpesh janë të lidhura me ciklin e vitit dhe ngjarjet natyrore.

Diversiteti i madh: Paganizmi është i ndryshëm dhe përfshin një shumëllojshmëri të traditave, përfshirë heathenryn nordik, wiccan, druidizmin, dhe shumë të tjera.

Eshtë e rëndësishme të theksohet se termi "paganizëm" është përdorur nga besimtarët e religioneve monoteiste për të përshkruar praktikat dhe besimet që nuk janë të tyre, dhe përdoret ndryshe nga përdorimi i vetë përfolësve të këtyre traditave. Për shembull, shumë praktikues të paganizmit preferojnë termat specifike për traditën e tyre, si "heathen," "wiccan," ose "druid," në vend të termave të përgjithshëm "pagan."

Shkenca

Shkenca është një fushë e njohurive që përdor metoda të qarta dhe të provuara për të kuptuar dhe shpjeguar fenomenet natyrore dhe shoqërore. Shkenca, në përgjithësi, është një fushë që bazohet në evidencë, argumente logjike dhe metoda të përgjegjshme të kërkimit. Shkenca përqendrohet në vëzhgimin dhe analizën e botës materiale dhe në zhvillimin e teorive që i shpjegojnë fenomenet.

Në këtë kontekst, shkenca është objektive dhe përdor një qasje të neutralitetit për të vlerësuar dhe kuptuar realitetin. Kështu që, në lidhje me religjionin, shkenca është në përgjithësi një fushë e veçantë që merret me natyrën dhe fenomenet materiale, ndërsa religjioni është i lidhur me besimet dhe fenomenet fetare.

Disa qëndrime të njohura të shkencës në lidhje me religjionin janë:

Neutraliteti: Shkenca përqendrohet në aspektin objektiv dhe përdorimet e vërteta të provuara të njohurive, ndërsa lë lirinë e individëve për të ushtruar besimin fetar. Shkenca nuk ka për qëllim të vlerësojë ose të mbrojë besime fetare, por të ofrojë njohuri të përgjegjshme dhe shpjegime shkencore për fenomene të ndryshme.

Ndikimi i shkencës në besime: Shkenca mund të ketë ndikim në besimet fetare të njerëzve, pasi ndërtohet mbi njohuritë e provuara dhe zbulimet shkencore. Kështu, disa besime fetare mund të përshtrohen ose të ndryshohen në dritën e zbulimeve shkencore.

Limitet e shkencës: Shkenca është e kufizuar në shpjegimin e fenomeneve të dukshme dhe materiale, dhe nuk është në pozitë të ofrojë shpjegime për aspektet metafizike ose të pafrikueshme të fenomeneve fetare.

Për shumë njerëz, shkenca dhe religjioni janë dy fusha të ndryshme të njohurive që mund të koekzistojnë, dhe individët mund të kenë një marrëdhënie të ndryshme me secilin prej tyre. Disa përfshijnë shkencën dhe religjionin në jetën e tyre në mënyra që janë kompatibël me njëra-tjetrën, ndërsa të tjerë mund të kenë marrëdhine të pavarura me secilin prej tyre. Kjo është një temë e diskutueshme dhe varion nga një person te tjetri, me shumë interpretime dhe qëndrime të ndryshme.

© SYRI.net

Lexo edhe

• Erion Veliaj u vetëvra…vite më parë
• Eh i dashur Edi nuk kemi të gjithë fatin tënd
• Armiku i Popullit