Kriza e energjisë në Europë është një mesazh për mbarë botën: varësia nga karburantet fosile duhet të marrë fund. Rritja e vazhdueshme e çmimeve të karburanteve fosile nga janari i 2021, e nxitur nga kërkesa në rritje dhe një furnizim i kufizuar, kanë bërë që çmimet e energjisë elektrike të rriten.

Në përgatitje për dimrin, furnizuesit e mëdhenj si Rusia po i japin përparësi tregjeve të tyre të brendshme. Nga ana tjetër, kjo i ka lënë vendet europiane si Italia dhe Spanja, të cilat mbështeten në gaz të plotësojnë nevojat e tyre të brendshme për prodhimin e energjisë elektrike.

Ndërsa gazi i prodhuar nga fosilet përbën vetëm 20 përqind të energjisë elektrike të Europës, termocentralet me gaz po rrisin çmimin e energjisë elektrike, falë kërkesës më të lartë, furnizimeve të ulëta të energjisë së rinovueshme dhe rritjes globale të çmimeve të qymyrit.

Por, prodhimi i energjisë nga burimet zero të karbonit ka ulur kostot e kësaj krize dhe ka kufizuar faturën e përgjithshme të gazit në BE në 7 miliardë euro, në vend të  33 miliardë eurove. Kjo duhet të jetë një paralajmërim për vendet që mbështeten në gaz si lëndë djegëse e tranzicionit të energjisë, ose të zgjasin përdorimin e tyre të qymyrit.

Kostoja e vërtetë e energjisë elektrike është e fshehtë

Në gjysmën e parë të vitit 2021, çmimet e energjisë elektrike në Ballkanin Perëndimor ishin relativisht të ulëta, duke filluar nga 0.0605 euro në Kosovë deri në 0.0980 për kWh në Serbi, shumë nën mesataren e BE -së prej 0.2192 euro për kWh.

Prodhimi i energjisë elektrike në Ballkanin Perëndimor mbështetet kryesisht në termocentralet me qymyr. Kjo flotë e vjetruar dhe joefikase e impianteve është përgjegjëse për shumicën e emetimeve të gazrave serrë në sektorin e energjisë, duke përbërë 75 përqind të emetimeve të përgjithshme të gazrave serrë të rajonit.

Politikëbërësit në rajon po përdorin çmimet e larta të energjisë që po godasin BE -në për të justifikuar angazhimin e tyre të vazhdueshëm për përdorimin e karburanteve fosile në rajon, duke pretenduar se energjia elektrike e prodhuar në vend nga impiantet e qymyrit është arsyeja kryesore pse kriza e energjisë nuk ka ndikuar ende në çmimet e brendshme.

Presidenti serb Aleksandar Vuçiç tha se ndërsa çmimet e energjisë elektrike me shumicë në treg janë të larta, kostoja e energjisë elektrike për qytetarët serbë është e ulët, për shkak të subvencioneve. Kjo tregon qartë se kostoja e vërtetë e qymyrit në Serbi dhe Ballkanin Perëndimor është e fshehtë, raporton abcnews.al

Ndërsa Vuçiç i cilëson subvencionet për qymyrin si një masë mbrojtëse, në fakt kostoja e tyre ka rënduar drejtpërdrejt qytetarët serbë prej vitesh. Nga viti 2015 deri në vitin 2019, kostoja totale e subvencioneve direkte për sektorin e qymyrit në Serbi ishte 388.11 milion euro. Qytetarët e të gjithë rajonit, përveç Shqipërisë, e cila nuk ka qymyr, paguajnë 662.91 milionë euro.

Një kosto tjetër që udhëheqësit e Ballkanit Perëndimor nuk e marrin parasysh në koston reale të biznesit të qymyrit, është kostoja për shëndetin. Të dhënat e fundit tregojnë se kostot e vlerësuara për shëndetin publik në vitin 2020 nga termocentralet me qymyr shkonin nga 6 miliardë në 12.1 miliardë euro. Kjo kosto përballohet jo vetëm nga qytetarët e Ballkanit Perëndimor, por edhe nga BE –ja.

Tranzicioni i energjisë

Traktati i Komunitetit të Energjisë së Europës lidh të gjashtë shtetet e Ballkanit Perëndimor, në një përpjekje për të ndërtuar një treg energjetik pan-Europian. Ky Traktat ka qenë deri tani forca shtytëse e tranzicionit energjetik në rajon, sepse nëpërmjet tij shtetet e WB(Bengal Perëndimor) angazhohen për të respektuar të drejtat dhe detyrimet përkatëse të BE -së në legjislacionin kombëtar. Në këtë drejtim, Ballkani Perëndimor është zotuar të bashkëpunojë mes tyre dhe BE -së.

Rëndësia e këtij Traktati është mbështetur më tej nga nënshkrimi i Deklaratës së Sofjes në vitin 2020 mbi Agjendën e Gjelbër për Ballkanin Perëndimor  në të cilën shtetet e Ballkanit Perëndimor u angazhuan për arritjen e neutralitetit klimatik deri në vitin 2050, si kontribut i tyre në arritjen e Marrëveshjes së Gjelbër të BE-së.

Megjithatë, Ballkani Perëndimor ka mbetur prapa në përpjekjet e tyre për tranzicionin e energjisë. Ndërsa BE -ja ka instaluar një sistem tregtar, vendet e Ballkanit Perëndimor ende nuk kanë një mekanizëm të çmimit të karbonit që do t’i detyrojë ndotësit e mëdhenj të paguajnë për emetimet e tyre. Emetimet e vlerësuara të CO2 nga rajoni do të llogaritnin 1.2 miliardë euro me mesataren e çmimit  të BE -së për vitin 2020. Kjo po minon fushën e barabartë të lojës mes BE -së dhe tregjeve të energjisë elektrike të Ballkanit Perëndimor, duke i shkaktuar probleme të mëtejshme integrimit të tregut.

Ka ende për të bërë në krijimin e kushteve, dhe potencialit për efikasitet dhe kursim të energjisë, dhe rritjen e prodhimit të energjisë nga burimet e rinovueshme. Por ia vlen të përmendet se duhet ti kushtohet një vëmendje e veçantë politikave dhe masave brenda Planeve Kombëtare të Energjisë dhe Klimës, një dokument dhjetëvjeçar i planit për vendet në rajon për të arritur nivelet ambicioze të reduktimit të gazrave serrë deri në vitin 2030, si dhe objektivave të besueshme të energjisë së rinovueshme dhe efikasitetit të energjisë.

Rritja e prodhimit të qymyrit nuk është zgjidhja

BE aktualisht është duke kërkuar zgjidhje afatshkurtra dhe afatmesme për të kufizuar ndikimin e rritjes së çmimeve të energjisë tek familjet dhe bizneset për dimrin e ardhshëm, duke identifikuar masat për të siguruar elasticitetin dhe fleksibilitetin e sistemit energjetik të BE-së. Është e qartë tashmë se burimet e ripërtërishme, të cilat kanë kosto të ulët operative dhe nuk kanë kosto karburanti, janë zgjidhja e vetme.

Ndërsa rritja e prodhimit të qymyrit për këtë dimër mund të duket si shpëtim i qytetarëve nga faturat e rritura, kjo faturë ende llogaritet përmes subvencioneve të rënda dhe kostove të shëndetit dhe mbështetja në karburantet fosile duhet të marrë fund. Paqëndrueshmëria dhe mos-besueshmëria e gazit fosil nënvizon rëndësinë e tranzicionit të pastër dhe të drejtë të energjisë, jo vetëm nga perspektiva mjedisore, por edhe për efektivitetin e kostos, për shkak të subvencioneve të larta dhe humbjeve të fitimit që përjetojnë kompanitë e shërbimeve në rajon.

Ka ardhur koha që Ballkani Perëndimor të përqafojë teknologjinë, të përkushtuar ndaj strategjive dhe politikave dhe të përdorë zgjidhjet e tregut për të mbështetur  tranzicionin energjisë për të mirën e qytetarëve, duke qëndruar në rrugën drejt dekarbonizimit deri në vitin 2050.