Që nga pavarësia dhe krijimi i shtetit shqiptar, kërcënimet, sfidat dhe pasojat e tyre në lidhje me sigurinë dhe integritetin kanë qenë të shumta dhe të pandërprera. Megjithëse shteti i krijuar shqiptar pas pushtimit 500-vjeçar osman, ishte një copëzim i territoreve të trashëguara e të populluara prej kombit shqiptar, nisi të ekzistonte si një shtet sovran por nën shantazh e agresion të pandërprerë dhe që vijon sot e nuk ka gjasa të ndalojë ndonjëherë si platformë, politikë e dinamikë.

Dihen pasojat katastrofike të izolimit dhe çmendurisë gati 50-vjeçare të komunizmit, me një kosto dramatike për imazhin dhe interesat shqiptare.

Një vend dhe popull historikisht në copëzim, asimilim, margjinalizim, nuk ka reshtur kurrë të reagojë e sakrifikojë në përballje me këto realitete që i vinin në kohëra.

Rënia e izolimit dhe terrorit të brendshëm në fillim vitet ‘90, krijoi hapësira e mundësi të tjera, shumë herë të fituara e shumë herë të humbura. Karakteristika më evidente politike e pas diktaturës ishte qeverisja në pluralizëm politik.

Qeverisja e alternuar midis së djathtës e së majtës ka pasur diferenca të qarta e të shumta, ka pasur konflikte e përplasje politike. Nëse ka pasur një fushë, një çështje, një platformë të njëjtë dhe asnjëherë e ndryshuar pavarësisht alternimit të qeverisjeve, ajo ka qenë politika e jashtme e Shqipërisë.

Shqipëria nuk është as një vend i madh, as një treg i madh e as një fuqi e madhe ushtarake. Për pasojë nuk është e nuk mund të jetë një aktor në politikën ndërkombëtare globale. Por shqiptarët janë faktori themelor dhe më i madhi në rajon (Ballkan) e për pasojë Shqipëria është e duhet të jetë aktor i rëndësishëm e influencues rajonal.

Për shkak të së shkuarës, së tashmes e së ardhmes, interesi shqiptar në këtë influencim është paqja, stabiliteti, bashkëpunimi. Kjo ka qenë dhe arsyeja përcaktuese në mbajtjen e së njëjtës qasje në politikën e jashtme (veçanërisht rajonale) nga të dy krahët e politikës.

Kjo ndryshoi papritur në fundin e vitit 2013, kur e majta u rikthye në qeverisje nën drejtimin e Edi Ramës, një individ kontrovers, pa formim shtetari, pa eksperienca në diplomaci, i përfshirë thellë në afera korrupsioni gjatë qeverisjes së Tiranës, veçanërisht në kontrollin dhe abuzimet me territorin.

Për herë të parë ndryshoi ajo që kishte qenë konsensusi më i konsoliduar midis së majtës dhe të djathtës: politika e jashtme, veçanërisht ajo rajonale.

Konsensusi midis palëve kishte konverguar nga fakti i njehsimit të politikës së jashtme me interesin kombëtar, siç në fakt është në çdo vend tjetër.

Interesi kombëtar i shqiptarëve përputhet plotësisht me kulturën perëndimore, modelin prosperues evropian dhe stabilitetin e mirëkuptimin rajonal.

Në këtë interes shqiptar vijon të jetë ndërhyrës, minues e kundërkahës interesi serb. Interes i cili nuk përputhet plotësisht në aleancën me perëndimin, me tregun ekonomik evropian dhe vijon papajtueshmërinë me realitetin rajonal. Por ne shqiptarët, nuk mundet as t’i zgjedhim fqinjët rajonalë e as nuk mund t’i zëvendësojmë ata. Ne veç mund të përpiqemi pa ndalur të ndërtojmë ura bashkëpunimi e kur ato refuzohen pandërprerë, të investojmë në një ambient ku respekti reciprok dhe marrëdhënia e ndërsjelltë të jetë alternativë imponuese.

Edi Rama dhe qeverisja e majtë pas vitit 2013, ndryshuan radikalisht politikën dhe platformën e Shqipërisë në politikën rajonale. Për protagonizëm personal apo për shkaqe më të rënda, Edi Rama e devijoi diskurin e proceseve shqiptaro-serbe në rajon.

Padyshim që proceset shqiptaro-serbe janë proceset më fondamentale dhe përcaktuese të ekuilibrave rajonalë. Ato dolën nga abuzimi dhe hegjemonizmi serb vetëm pas çlirimit dhe pavarësisë së Kosovës.

Ato do të mbeten të sfiduara deri sa aksi Prishtinë-Beograd i këtyre marrëdhënieve të jetë i pa stabilizuar.

Dëmi i madh që solli Edi Rama me ndryshimin radikal në politikën e jashtme të Shqipërisë ishte pikërisht tek zhvendosja e angazhimit dhe platformës së stabilizimit të marrëdhënieve shqiptaro-serbe. Nga dinamika në aksin Prishtinë-Beograd - në atë të paefikas, Beograd-Tiranë. Ky ndryshim radikal i politikës së jashtme të Tiranës i konvenonte plotësisht interesit serb.

Kosova nuk konsiderohej më “de facto” partner negociatash nga Serbia (Shqipëria ishte tashmë i vetmi shtet shqiptarësh për Serbinë), imazhi i Serbisë në perëndim përçohej nga Edi Rama si imazhi i një partneri të paqtë, i hapur, i civilizuar dhe bashkëpunues në rajon, kur në fakt këto dimensione Serbia duhet t’i vinte në provë në raportin me Kosovën.

Për pasojë të kësaj politike të jashtme të Edi Ramës në rajon, Serbia arriti të margjinalizoi Kosovën (hija politikës së Shqipërisë e kishte mbuluar Kosovën) dhe u investua në destabilizimin e Bosnje Hercegovinës dhe Malit të Zi.

Agresiviteti hegjemonist dhe destabilizues i Serbisë mbi këto dy vende ka prodhuar pasoja serioze në rajon, çka do të kërkojë kohë dhe energji të mëdha për t’u rikuperuar, kur nuk ka siguri nëse kjo kohë e këto energji do të gjenden lehtë.

Dëmi i shkaktuar nga kjo politikë e jashtme rajonale e Edi Ramës ka sjellë kosto serioze në interesin kombëtar shqiptar, duke e fragmentarizuar e dobësuar faktorin shqiptar dhe stabilitetin rajonal, duke ushqyer politikisht hegjemoninë serbe.

Të thuash që kjo qasje e Edi Ramës erdhi për shkak të paaftësisë së tij, është vështirë të besohet, pasi ajo është e shtrirë në kohë dhe komplekse. Për më tepër e intrigon këtë qasje edhe mosreagimi i Lulzim Bashës, që udhëhiqte opozitën gjatë kësaj kohe. As heshtja e tij nuk besohet të jetë për shkak të paaftësisë së tij olimpike.

Gjithsesi, fundi i 2021 solli pasoja të rënda nga ndryshimi radikal i politikës së jashtme rajonale të Edi Ramës dhe heshtja “e blerë” e Lulzim Bashës, pasoja për interesin kombëtar shqiptar dhe interesin e stabilitetit rajonal.

Kjo duhet riparuar sa më parë. Shqiptarët meritojnë të drejtat si gjithkush dhe rajoni stabilitet siç Evropa.