Ndonëse jetojmë në një epokë shumë më paqësore se shumica e paraardhësve tanë, numri i konflikteve midis shteteve dhe aktorëve joshtetërorë është rritur vetëm nga fundi i Luftës së Dytë Botërore.

Pjesa më e madhe e kësaj dhune mund t'i atribuohet kryengritjeve dhe grupeve rebele që luftojnë kundër ushtrive shtetërore të stërvitura dhe profesionale, duke sjellë dhunë dhe mizori kundër popullatës civile.

10. Kryengritja e Kashmirit

Që nga dhjetori i vitit 1989, India ka luftuar kundër një kryengritjeje të vazhdueshme në rajonin e saj më verior të Kashmirit. Është një konflikt i gjatë që filloi me rrëmbimin e vajzës së një zyrtari të qeverisë indiane dhe është kufizuar kryesisht në rajonin e Kashmirit midis Indisë dhe Pakistanit.

Rebelimi u shkaktua për shkak të një sërë faktorësh, si ankesat politike kundër shtetit indian dhe kërkesat për vetëvendosje nga popullsia lokale e Kashmirit. Është gjithashtu një rajon i kontestuar gjeopolitikisht, që pretendohet nga të dy vendet.

Ndërsa kryengritja është ulur shumë në krahasim me ditët e saj më intensive gjatë viteve 1990, ajo është ende një konflikt i vazhdueshëm. Disa raporte sugjerojnë se aktualisht, të paktën një duzinë grupesh të armatosura separatiste janë aktive në rajon, krahasuar me rreth 400,000 trupa indiane të stacionuara në shtet. Kryengritja ka sjellë dhunë të herëpashershme, por intensive, sidomos nga forcat indiane të sigurisë kundër civilëve.

9. Kryengritja e Al-Shabaabit

Al-Shabaabi është një grup militant islamik aktiv në Somali. Që nga viti 2006, anëtarët e tij dhe grupet e tjera të lidhura me të kanë zhvilluar një kryengritje të përgjakshme kundër qeverisë së Somalisë. Filloi pasi Unioni i Gjykatave Islamike (ICU), një organ i gjykatave islamike lokale, me bazë klanore në Somalinë jugore, aleate me al-Shabaabin, u mund dhe u rrëzua nga forcat etiopiane në fund të vitit 2006.

Grupi fillimisht fitoi mbështetje duke shfrytëzuar ankesat sociale dhe rivalitetet klanore brenda vendit, së bashku me paqëndrueshmërinë e shkaktuar nga mungesa e një qeverie qendrore funksionale. Që nga fillimi i saj, kryengritja ka tërhequr luftëtarë vendas dhe të huaj, duke përfshirë anëtarë të grupit terrorist të quajtur Al-Kaeda. Konflikti ka përfshirë gjithashtu misionin paqeruajtës të Bashkimit Afrikan në Somali, ose AMISOM, i sanksionuar nga Këshilli i Sigurimit i OKB-së në 2007.

Ndërsa AMISOM dhe forcat somaleze kanë arritur të rimarrin disa territore nga al-Shabaabi në vitet e fundit, kryengritja mbetet aktive dhe grupi vazhdon të kryejë sulme në të gjithë Somalinë jugore dhe qendrore.

8. FARC

Kryengritja e FARC, shkurt për Forcat e Armatosura Revolucionare të Kolumbisë, është një nga kryengritjet më të gjata në historinë e Amerikës Latine. Filloi në vitin 1964 me themelimin e tij si një grup gueril marksist-leninist që kërkonte të përmbyste qeverinë kolumbiane, për shkak të faktorëve si pabarazitë socio-ekonomike, mosmarrëveshjet për tokën dhe përjashtimin e gjerë politik të punëtorëve në zonat rurale.

Ndër vite, qeveria kolumbiane, e mbështetur nga Shtetet e Bashkuara, ka nisur një sërë fushatash ushtarake kundër grupit, megjithëse ai mbetet i fortë dhe aktiv në shumë fusha. Konflikti ka përfshirë gjithashtu një numër grupesh paraushtarake të lidhura me krahun e djathtë kolumbian. Ndërsa konflikti mendohej se kishte përfunduar me nënshkrimin e një marrëveshjeje zyrtare të paqes në vitin 2016, grupet e shkëputura vazhdojnë t'i rezistojnë forcave qeveritare në shumë zona të vendit.

7. Kryengritja e OLA

Kryengritja e OLA, ose Ushtria Çlirimtare e Oromos, në Etiopi ka vazhduar që të paktën nga viti 1974, kur ajo nisi revolucionin e saj të parë të dështuar kundër qeverisë etiopiane. Synimet e tyre të deklaruara ishin vetëvendosja dhe pavarësia për popullin e Oromos, grupi etnik më i madh në Etiopi që gjithashtu është përballur tradicionalisht me margjinalizimin nga ana e qeverisë etiopiane dhe forcave ushtarake.

Ndërsa grupi është përcaktuar zyrtarisht si një grup terrorist nga shteti, shumica e dhunës gjatë konfliktit është kryer nga forcat etiopiane të sigurisë dhe grupet aleate të milicisë. Rebelimi ka sjellë dhunë, duke përfshirë sulme ndaj zyrtarëve qeveritarë dhe infrastrukturës, si dhe dhunë jashtëgjyqësore kundër civilëve të dyshuar se kanë ndihmuar rebelët. Aktualisht, kryengritja është e kufizuar në rajonet e Etiopisë me një popullsi të konsiderueshme Oromo.

6. Rebelimi i Mianmarit

Kryengritja dhe lufta civile eventuale në Mianmar u shkaktuan nga grushti ushtarak që ndodhi në shkurt 2021. Ai u krye nga junta ushtarake që përmbysi qeverinë e zgjedhur në mënyrë demokratike të Mianmarit dhe zgjodhi udhëheqësin e tyre në zyrën e lartë, përkatësisht Myint Suedez.

Kryengritja i ka rrënjët te dekadat e luftës kundër sundimit shtetëror nga grupet lokale, së bashku me historinë e trazuar të vendit që nga pavarësia e tij nga perandoria britanike në vitin 1948. Lufta që atëherë ka përfshirë një numër aktorësh, duke përfshirë grupe të armatosura etnike, aktivistë studentorë, organizatat e shoqërisë civile dhe protestues të tjerë pro-demokracisë nga fusha të ndryshme të jetës.

Deri tani, kryengritja është e kufizuar në disa rajone të Mianmarit, ku konfliktet etnike janë tashmë të përhapura, me juntën ushtarake, ose Tatmadaw, që kontrollon pjesën më të madhe të territorit të vendit.

5. Kryengritja e Shtetit Islamik në Afganistan

ISIS u shfaq në rajonin Khorasan të Afganistanit në vitin 2015, kur një grup militantësh lokalë u zotuan për besnikëri ndaj Shtetit Islamik global dhe filluan një kryengritje kundër qeverisë në Kabul. Grupi është kryesisht aktiv në Afganistan dhe Pakistan, por operon edhe në rajone të tjera të Azisë Qendrore.

Kryengritësit janë rekrutuar kryesisht nga ish-celula talebane të pakënaqur me udhëheqjen talebane, ose me negociatat e paqes me qeverinë afgane. Është një kryengritje e vazhdueshme, pasi militantët e Shtetit Islamik nga rajoni vazhdojnë të kryejnë sulme sporadike në të gjithë Afganistanin dhe Pakistanin. Pavarësisht operacioneve aktive ushtarake nga forcat afgane dhe pakistaneze për të neutralizuar grupin, ai mbetet një kërcënim i madh për stabilitetin e Afganistanit dhe rajonit më të madh të Azisë Qendrore dhe Jugore.

4. Lufta Civile Sudaneze

Lufta e parë Civile Sudaneze filloi në vitin 1955, disa muaj para pavarësisë së saj nga sundimi kolonial britanik. Pavarësisht dekolonizimit, vendi mbeti i ndarë në vija racore dhe etnike, veçanërisht midis myslimanëve arabë në pushtet nga veriu dhe të krishterëve afrikanë dhe grupeve të tjera në jug dhe perëndim. Konflikti përfundimisht solli dy luftëra të ndara civile që zgjatën më shumë se pesë dekada.

Grupet e përfshira në luftime përfshijnë Ushtrinë Çlirimtare Popullore të Sudanit (SPLA) dhe krahun e saj politik, Lëvizjen Çlirimtare të Popullit të Sudanit (SPLM), së bashku me disa fraksione të tjera më të vogla. Ndërsa dhuna ishte ulur kryesisht me përfundimin e luftës së dytë civile në vitin 2005, tensionet etnike dhe politike mbetën. Në prill të vitit 2023, luftimet midis fraksioneve rivale të qeverisë ushtarake sollën në një luftë tjetër civile që është ende në vazhdim, me numrin e viktimave në rritje të vazhdueshme. Sipas raporteve nga qershori i vitit 2023, më shumë se 100,000 njerëz janë shpërngulur për shkak të dhunës aktuale.

3. Kryengritja kurde

Kryengritja kurde në Turqi filloi në vitin 1984, kur PKK, ose Partia e Punëtorëve të Kurdistanit, shpalli një kryengritje popullore për të kundërshtuar shtetin turk. Shkaqet themelore përfshijnë diskriminimin kulturor dhe politik kundër pakicës kurde në Turqi, i cili ka qenë i vazhdueshëm për shumë dekada përpara fillimit të konfliktit. PKK kërkon të arrijë vetëvendosje dhe autonomi më të madhe për rajonet tradicionale kurde përmes luftës së armatosur, duke çuar në konfliktin e gjatë me dekada kundër forcave turke të sigurisë.

Kryengritja është luftuar nga grupe të ndryshme gjatë viteve, duke përfshirë PKK dhe degët e saj, si dhe forcat qeveritare dhe grupet paraushtarake ekstremiste. Sipas disa vlerësimeve, konflikti deri më tani ka marrë jetën e mbi 40,000 njerëzve, pa zgjidhje të qartë në horizont. Statusi i saj aktual është i vazhdueshëm, me shpërthime të herëpashershme në Turqinë juglindore vitet e fundit.

2. Kryengritja e M23

Lëvizja e 23 marsit, e njohur edhe si kryengritja M23, filloi në Kongo në prill të vitit 2012, kur ish-anëtarët e ushtrisë kongoleze morën armët dhe u rebeluan kundër qeverisë. Çështjet kryesore ishin ankesat politike dhe ekonomike, duke përfshirë korrupsionin, margjinalizimin e grupeve të caktuara etnike dhe kushtet e këqija të punës për ushtarët. Grupi fillimisht u drejtua nga Bosco Ntaganda, një ish-gjeneral i cili që atëherë është paditur nga Gjykata Penale Ndërkombëtare për krime lufte.

Kryengritja ka parë përfshirjen e shumë partive të ndryshme, duke përfshirë qeverinë dhe forcat ushtarake të Ruandës dhe Ugandës, të cilat janë akuzuar se kanë ofruar mbështetje për rebelët nga OKB-ja. Qëllimi i grupit ishte të përmbyste qeverinë kongoleze dhe të krijonte një shtet të veçantë në Kongon lindore, megjithëse konflikti çoi në dhunë dhe shpërngulje të civilëve në të gjithë rajonin. Ndërsa M23 shpalli një armëpushim në nëntor 2013 dhe nënshkroi një marrëveshje paqeje me qeverinë, konflikti rifilloi në nëntor 2021, kur militantët e M23 pushtuan pjesë të mëdha të rajonit të Kivusë veriore dhe detyruan më shumë se 800,000 njerëz të largoheshin nga shtëpitë e tyre.

1. Kryengritja Houthi

Lufta Civile e Jemenit, e quajtur gjithashtu Kryengritja Houthi, filloi në vitin 2014, kur rebelët Houthi morën kontrollin e kryeqytetit të vendit, Sanaa, dhe morën qeverinë dhe infrastrukturën ushtarake. Konflikti i ka rrënjët e tij në çështje të gjata, duke përfshirë paqëndrueshmërinë politike, vështirësitë ekonomike dhe pakënaqësinë e përhapur në mesin e popullatës lokale, veçanërisht fisit Houthi.

Situata është komplikuar më tej nga prania e aktorëve të shumtë, duke përfshirë Iranin, Arabinë Saudite, Emiratet e Bashkuara Arabe, SHBA-në dhe grupe të tjera të armatosura. Rebelët mbështeten nga Irani, ndërsa forcat qeveritare të Jemenit mbështeten nga një koalicion vendesh të udhëhequr nga Arabia Saudite.

Kryengritja dhe lufta civile që pasoi ka shkaktuar një krizë të madhe humanitare në vend. Sipas shifrave të fundit të agjencisë së OKB-së për refugjatët, rreth katër milionë njerëz janë shpërngulur renda vendit nga konflikti që ka marrë jetën e afro 377,000 njerëzve që nga viti 2015./Përkthyer nga Syri.net, marrë nga Toptenz.net