Nga Matteo de Bellis, ekspert i 'Amnesty International' për emigracionin 

Vetëm pak javë më parë, marrëveshja arbitrare qendrave të ndalimit Itali-Shqipëri që u propozua në nëntor dukej e zhytur në pengesa ligjore dhe politike. Por në një përshpejtim shqetësues të planeve, parlamenti italian tashmë është gati për të përfunduar ratifikimin e marrëveshjes dhe Gjykata Kushtetuese shqiptare i ndezi dritën jeshile mundësisë që parlamenti shqiptar të bëjë të njëjtën gjë, e cila pritet pas disa ditësh.

Këto vendime të rëndësishme e shtyjnë kryeministren italiane, Giorgia Meloni, më pranë zbatimit të propozimit të saj për mbajtjen arbitrare të mijëra refugjatëve dhe emigrantëve të shpëtuar në det nga anijet italiane në qendrat e ndalimit të ngritura në Shqipëri – jashtë territorit të BE-së.

Pavarësisht shqetësimeve serioze të ngritura nga komisioneri për të drejtat e njeriut të Këshillit të Europës, ekspertë ligjorë, përfaqësues të shoqërisë civile dhe shumë deputetë në të dy shtetet, Komisioni Europian deri më tani ka zgjedhur një qëndrim alarmues, nëse jo të fshehtë, për ligjshmërinë e marrëveshjes së Italisë me Shqipërinë.

Komisionerja e CEU-së për punët e brendshme, Ylva Johansson, pohoi se marrëveshja nuk shkel ligjin e BE-së sepse funksionon "jashtë ligjit të BE-së". Kjo bazohet në një vlerësim paraprak ligjor i cili nuk është ndarë me Parlamentin Europian.

Presidentja e Komisionit Europian, Ursula von der Leyen e vlerësoi marrëveshjen si një "shembull pozitiv të të menduarit jashtë kornizave" dhjetorin e kaluar.

Italia pohon se individët e shpëtuar nga anijet e saj dhe të ndaluar në Shqipëri do të ruajnë të drejtën e tyre për të aplikuar për azil në Itali dhe se "njerëzit vulnerabël" nuk do të përfundojnë në qendrat në Shqipëri. Megjithatë, plani paraqet kërcënime të prekshme për të drejtat e njeriut të të gjithë njerëzve të prekur prej tij, si në det ashtu edhe në tokë, në kundërshtim me të drejtën e BE-së dhe atë ndërkombëtare.

Marrëveshja shkel qartë detyrimin e Italisë për të zbarkuar njerëzit e shpëtuar në det sa më shpejt që të jetë e mundur pas shpëtimit të tyre. Mund t'u shtohet deri në dy apo tre ditëve në det ndërsa anijet udhëtojnë nga Mesdheu Qendror në portin shqiptar të Shëngjinit.

Njerëzit në bordin e anijeve të shpëtimit të identifikuar si "vulnerabël" do të transferoheshin më pas, këtë herë në Itali, duke e bërë edhe më të gjatë udhëtimin e tyre. Ata do të ishin fatlumët.

Të tjerët, duke përfshirë ata nevojat e të cilëve mund të cilësohen si të padukshme – si viktimat e torturës, trafikimit ose dhunës gjinore, të miturit më të rritur, personat me probleme të shëndetit mendor – do të çoheshin dhe do të mbaheshin në Shqipëri.

Mes paqartësisë për shumë detaje, marrëveshja e bën të qartë se ata që dërgohen në Shqipëri nuk do të mund të largohen nga qendrat gjatë trajtimit. Kjo i bën ata t'i nënshtrohen një ndalimi automatik, i cili është në thelb arbitrar dhe për rrjedhojë në shkelje të ligjit italian, ndërkombëtar dhe të BE-së.

Sipas planeve, azilkërkuesit që mbërrijnë në qendrat në Shqipëri do t'i nënshtrohen të ashtuquajturës "procedurë kufitare", që do të sjellë përpunimin e përshpejtuar të kërkesave për azil në kufi, sipas ligjeve italiane dhe të BE-së. Me reformat e parashikuara në Paktin e BE-së për Migracionin dhe Azilin, kohëzgjatja e procedurave kufitare po zgjatet deri në gjashtë muaj në total (madje edhe më gjatë në disa raste), ndërsa sipas ligjit italian personat për të cilët autoritetet kërkojnë largimin mund të qëndrojnë në paraburgim edhe për 18 muaj.

Juridiksioni italian - nga larg

Qeveria italiane ka premtuar se do të ruhet juridiksioni italian, që do të thotë se personat e shpëtuar duhet të kenë akses në garancitë e vendosura sipas ligjit italian dhe të BE-së.

Megjithatë, sipas kësaj marrëveshjeje, e drejta për të kërkuar azil, duke përfshirë aksesin në procedurat e drejta dhe efektive të azilit, do të kufizohej ndjeshëm duke pasur parasysh distancën fizike midis personave të ndaluar në Shqipëri dhe autoriteteve dhe të tjerëve që luajnë një rol kyç në vendimet që prekin ata — si p.sh. si komisione për azil, avokatë dhe gjyqtarë.

Pyetje serioze mbeten pa përgjigje, si p.sh., a do të mund të marrin njerëzit ndihmë cilësore nga një avokat i zgjedhur prej tyre, veçanërisht kur ndihma ligjore dhe intervistat bëhen ekskluzivisht nga distanca?

Thelbi i çështjes është se Italia po zgjedh pjesët e ligjit të BE-së që planifikon të zbatojë, duke lënë mënjanë garancitë e ofruara nga ligji i BE-së, si detyrimi për të shmangur ndalimin arbitrar, automatik për aplikantët për azil dhe për të siguruar alternativa të disponueshme.

Ligji i ratifikimit që po miratohet nga parlamenti italian thotë se garancitë ligjore që vijnë nga ligji i BE-së do të zbatohen në qendrat në Shqipëri “për aq sa janë në përputhje” me marrëveshjen.

Duke ndjekur këtë qasje, qeveria Meloni jo vetëm që po shtron terrenin për një mori shkeljesh të të drejtave të njeriut, por gjithashtu ofron një plan të rrezikshëm për qeveritë e tjera.

Pasi të ratifikohet, marrëveshja mund të përballet ende me sfida ligjore – duke përfshirë një çështje kundër ndalimit automatik të azilkërkuesve sipas ligjeve italiane, që sapo gjeti rrugën e saj në Gjykatën e Drejtësisë së BE-së. Por institucionet e tjera të BE-së nuk duhet ta presin këtë.

Komisioni Europian duhet të përmbahet nga miratimi i kësaj qasjeje dhe në vend të kësaj të përdorë të gjitha mjetet që ka në dispozicion – duke filluar me një vlerësim ligjor transparent dhe të detajuar të marrëveshjes Itali-Shqipëri – për të siguruar zbatimin e plotë të ligjit të BE-së dhe të ligjit ndërkombëtar nga Italia./euobserver - Syri.net