Revista e njohur Amerikane, Foreign Policy, në një studim të sajin thekson rolin që duhet të luajnë Shtetet e Bashkuara të Amerikës për të zgjidhur dialogun Kosovë-Serbi. Në horizont mund te planifikojë edhe një vizitë të ndërsjellë të Thaçit në Serbi dhe Vuçiç në Prishtinë

Ideja se një marrëveshje e re midis Kosovës dhe Serbisë mund të ketë sukses, do të duhet të ketë përfshirjen e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Foreign Policy është revista e njohur studimore në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, e cila ka zhvilluar një analistë të sajën për sa i përket ecurisë së situatës në dialogun Kosovë-Serbi. Skenari i mundshëm dhe i aplikueshëm është një marrëveshje e njëjtë me atë të “Prespës”, e cila i dha fund mosmarrëveshjeve disa vjeçare, midis Greqisë dhe Maqedonisë së Veriut. Foreign Policy shkruan se: Dy krerët e Ballkanit që mundohen mes dy mosmarrëveshjeve të vështira arrijnë në përfundime diametralisht të kundërta. Kontrasti i mprehtë midis optimizmit të Tsipras të Greqisë dhe kokëfortësisë së Vuçiç të Serbisë, përmbledh zgjedhjen e rëndësishme për rajonin. Duke kapërcyer dhjetëvjeçarët e egër, Tsipras negocioi një marrëveshje përparimi mbi çështjet e ndjeshme të identitetit kombëtar që panë fqinjën e saj verior të ndryshojë emrin e saj në Maqedoninë e Veriut.

Një triumf i paqebërjes. Marrëveshja e Prespës i heq të gjitha pengesat për një të ardhme të respektueshme dhe bashkëpunuese mes këtyre ish-kundërshtarëve që dikur ishin mbyllur në një luftë të egër. Ndërkohë, Serbia dhe Kosova mbeten të zhgënjyer në armiqësi, të paaftë për të gjetur një mënyrë që Beogradi të njohë provincën e saj të shkëputur në kufijtë e tanishëm. Një përpjekje e udhëhequr nga Bashkimi Evropian dhe e mbështetur nga Shtetet e Bashkuara për të ndërmjetësuar një marrëveshje ndarje midis presidentëve të Serbisë dhe Kosovës, sapo është rrëzuar, duke shkaktuar vendosje nacionaliste dhe akuzime mes tyre. Parlamenti i Kosovës ka akuzuar forcat serbe për gjenocid, një akuzë që Beogradi me zemërim e hedh poshtë, duke dënuar kundërshtarët e saj në Prishtinë si “banditë” dhe “kriminelë”. Plotësimi i politikës së pavlefshme mbi Kosovën – përplasja më e vjetër, më e urryer në rajon – është një çështje urgjente. Me Bosnje-Hercegovinën, Rusia vazhdon të nxisë ndarjen dhe Evropa ngurron. Barra e rëndë në Ballkan përsëri bie mbi Shtetet e Bashkuara. Për t’u rimëkëmbur nga përplasjet e fundit perëndimore, Uashingtoni duhet të marrë thelbin e përparimit mbi Maqedoninë dhe ta zbatojë atë në Kosovë.

Prespa si suksese për Kosovën dhe Serbinë

Çelësi i Marrëveshjes së Prespës nuk ishte vetëm guximi i udhëheqësve në Athinë dhe Shkup, por edhe qasja e tyre gjithëpërfshirëse ndaj problemit. Në vend që të kërkonte një shkurtim të shkurtër – duke u përqendruar vetëm në një emër të ri për Maqedoninë që Greqia mund të pranonte – Tsipras dhe Zaev trajtuan një sërë ndryshimesh që e bënë emrin “Maqedoni” një çështje të tillë të suksesshme. Përmes negociatave të mençura, të ndihmuar nga një ndërmjetës i aftë amerikan dhe i diplomacisë së SHBA-së, Athina dhe Shkupi erdhën me një formulë për njohjen e papajtueshme të njëri-tjetrit për të kaluarën dhe një mekanizëm i zgjuar për të shtypur versionet e tyre të historisë. Rezultati është një rrugë për njohje të plotë. Vizita historike e Tsipras në Shkup, si vizita e Anwar Sadat në Jerusalem, ishte mishërimi i asaj njohjeje. Përderisa përfitimet e Marrëveshjes së Prespës rriten dhe marrëdhëniet vazhdojnë të ngrohen, kundërshtimi i fortë ndaj marrëveshjes në të dy vendet do të pakësohet. E njëjta perspektivë është e mundur edhe në Kosovë. Për fat të keq, as Vuçiç, as Presidenti i Kosovës Hashim Thaçi, nuk kanë vizionin e homologëve të tyre grekë dhe maqedonas. Qasja e tyre e favorizuar është një plan i konceptuar keq, deri më tani i mbështetur nga Brukseli dhe Uashingtoni – për të ndarë Kosovën në veri, ku serbët e vijës së ashpër jetojnë pranë kufirit me Serbinë, ndërkohë që heqin dorë nga pjesë të Serbisë jugore, ku shqiptarët janë të përqendruar.

Përveçse rezulton në lëvizjet masive e popullsisë për pakicat e mbërthyer në anën e gabuar të kufirit të ri, ndarja do të përshpejtonte forcat centrifugale që kërcënonin të copëtojnë Bosnjën dhe të rihapin çështjen e kufijve rreth rajonit. Për këtë arsye, Kancelarja gjermane Angela Merkel me mençuri e prishi planin e ndarjes në një samit rajonal në Berlin në fund të muajit të kaluar. As Merkel as ndonjë udhëheqës tjetër nuk kanë paraqitur një alternativë. Franca është planifikuar të presë një tjetër diskutim të nivelit të lartë në korrik. Por baza për dialog të vazhdueshëm mbi çështjen e Kosovës mbetet e paqartë – përveç një pike të re: Si Vuçiç dhe Thaçi kanë bërë thirrje për angazhim të nivelit të lartë të SHBA-së. Kjo krijon luhatje. Si hap i parë, Uashingtoni duhet të kërkojë që palët menjëherë të përfundojnë ciklin e provokimit, pasi të shqyrtojë qasjen e saj. Deri tani, strategjia perëndimore për Kosovën është mbështetur në një premtim të gabuar: nevoja e perceptuar për të kompensuar presidentin serb për të pasur një pretekst në vendin e tij nëpërmjet humbjes së ish provincës së saj. Kompensimi, i cili çon në logjikën destabilizuese të ndarjes, humbet pikë. Kosova ekziston në vetëdijen serbe jo si një shtojcë, por si zemra dhe shpirti i pashprehur i kombit serb. Ideja themelore e vendit mbështetet në një humbje heroike në Kosovë 630 vjet më parë. Prandaj, humbja e Kosovës – madje edhe nëse ka ndodhur kryesisht – nuk mund të kompensohet; është tradhti kombëtare. Për këtë arsye, Kisha Ortodokse Serbe kundërshton shkëmbimin e territorit të favorizuar nga Vuçiç, i cili do t’ia dorëzojë zyrtarisht vendeve më të dashura serbe. Ky është më shumë se një problem taktik. Ndarja do të largohet nga serbët që mbajnë një ankesë të përhershme, duke i ngarkuar marrëdhëniet e tyre me Kosovën dhe fqinjët e tjerë. Si për Maqedoninë, zgjidhja për problemin e Kosovës qëndron në njohje – në kuptimin më të plotë të fjalës.

Me qëllim që të lejojë Serbinë të njohë Kosovën e pavarur brenda kufijve të saj të tanishëm – rezultati i vetëm stabilizues – Kosova duhet ta njohë legjitimitetin e pretendimit serb. Kjo nënkupton zëvendësimin e “kompensimit serb” me qëllimin e kundërt: pohimi i Serbisë. Strategjia e re perëndimore do të synojë të ruajë, nderojë lidhjen e përhershme serbe me Kosovën, në kuadrin e njohjes së plotë, reciproke. Në vend që të heqë dorë nga veriu i vendit në një përpjekje të kotë për të konsoliduar serbët, strategjia e re do të bëjë të përhershme praninë serbe në Kosovë – në një formë të pajtueshme me sovranitetin dhe funksionalitetin e shtetit. Për shembull, kushtetuta e imponuar ndërkombëtarisht në Kosovë aktualisht kërkon që Prishtina të mbrojë vendet ortodokse serbe, një angazhim që do të ndizet menjëherë nën një skemë ndarjeje. Sipas strategjisë së re, Prishtina do të heqë dorë nga sovraniteti i plotë mbi këto vende në Kishën Ortodokse Serbe. Për të siguruar që vendet të përdoren në mënyrë të përshtatshme dhe të mos bëhen pika konflikti, palët do të bien dakord për autoritetin e detyrueshëm të sekretarit të përgjithshëm të Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (një palë e tretë e pranuar) për të zgjidhur çdo mosmarrëveshje. Për të rifilluar rrëfimet për të kaluarën, marrëveshja do të kopjonte modelin e krijuar nga Greqia dhe Maqedonia Veriore. Me mbështetje të fuqishme ndërkombëtare, Serbia dhe Kosova do të krijojnë gjithashtu një “Komitet të Përbashkët të Ekspertëve”, si në marrëveshjen midis Athinës dhe Shkupit, të ngarkuar me prodhimin e “interpretimit objektiv të ngjarjeve” bazuar në “burime të vërteta të bazuara në prova”.

Përveç diskutimit dhe prodhimit të studimeve, historianët do të mbulonin materialet për paraqitje dinjitoze dhe të gjalla të historisë së Kosovës të secilës anë. I vendosur në një memorial, muze dhe institut publik, Qendra e Përbashkët për Paqe dhe Histori do të kishte qëndrim zyrtar dhe ambiente të shquara në Prishtinë dhe Beograd, ku do të fluturonin flamujt e të dy vendeve. Duke ndërvarur Vuçiçin, kjo sipërmarrje do të kërkonte përfshirjen aktive të Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Serbisë, ekspertët e të cilëve do të punonin bashkë me homologët e tyre shqiptarë nën kujdesin grek, maqedonas dhe shqiptarë. Një qasje paralele do të qeverisë etjen intensive në të dy shoqëritë për drejtësi. Shtetet e Bashkuara dhe BE-ja do të prodhonin një kornizë të detajuar për Serbinë dhe Kosovën ku secili të ndjekë autorët e mirënjohur (dhe më pak të njohur) të krimeve kundër bashkësisë së tjetrit. Të siguruar nga asistenca ndërkombëtare (veçanërisht për sistemin e drejtësisë në Kosovë) dhe precedentë të suksesshëm në rajon – dhe duke ndeshur dënime të konsiderueshme për tërheqjen e tyre – palët do të kishin nxitje të mjaftueshme për të ndjekur. Shtetet e Bashkuara, të cilat udhëhoqën fushatën ajrore vendimtare të NATO-s kundër Serbisë në 1999, ka punën e vet për të bërë me të kaluarën. Serbia kohët e fundit përkujtoi përvjetorin e 20 të fushatës, një kujtim i hidhur që Rusia shfrytëzon në rolin e saj të shquar si mbrojtësi i ashtuquajturit popull serb. Ish selia e ministrisë serbe e mbrojtjes ende qëndron në një grumbull rrënojash në Beograd, një monument për armiqësinë serbo-amerikane”, thekson analiza. Vitin e kaluar, Kryeministrja e Serbisë Ana Brnabiç dhe Ministri i Jashtëm i linjës së ashpër Ivica Daçiç vizituan Kongresin e SHBA për të nderuar 100 vjetorin e një shfaqjeje të shquar miqësie – ditën gjatë Luftës së Parë Botërore, kur flamurët serbë dhe amerikanë fluturuan së bashku mbi Shtëpinë e Bardhë.

Amerika mund të ketë prezencë ushtarake në Serbi

Foreign Policy në analizën e saj thekson faktin se, Shtetet e Bashkuara të Amerikës mund të planifikojnë të ndërtojnë edhe një prani ushtarake në Serbi. Në të njëjtën kohë analiza përmend edhe skenarët e mundshëm se çfarë roli do të ketë Bashkimi Evropian në këtë proces. “Uashingtoni përsëri mund të shfrytëzojë fuqinë e simboleve si një ndihmës i diplomacisë së saj në Kosovë. Pentagoni mund të kërkonte vendosjen afatgjatë të trupave të SHBA-së në një vend fiks në Serbi. Vendosja fillestare do të ishte një kontigjent i inxhinierëve të ushtrisë, misioni i së cilës do të ishte të punonte me homologët serbë për të rindërtuar infrastrukturën e shkatërruar, duke filluar me ndërtimin e shkatërruar të Ministrisë së Mbrojtjes. Vendndodhja ideale për bazën e SHBA-së do të ishte në Ponikve, një vend ushtarak në Serbinë perëndimore, e synuar edhe nga NATO. E vendosur pranë kufirit me Bosnjën, vendosja e SHBA-së do të gjendej gjerësisht dhe menjëherë në rajon, veçanërisht në Republikën Sërbska e shkëputur, si sinjal i angazhimit të fortë të SHBA-së ndaj integritetit territorial të Bosnjës. Përtej simbolizmit, Uashingtoni do t’i ofronte Beogradit një përmirësim të madh në marrëdhëniet ushtarake dhe civile, potencialisht në nivelin e partneritetit strategjik. Duke plotësuar investimet e SHBA-së në sferën e mbrojtjes, Bashkimi Evropian do ti ofrojë si Serbisë ashtu edhe Kosovës një paketë bujare zhvillimore, në përputhje me synimin e bashkëjetesës mes dy vendeve.

Plani do t’i furnizonte serbët në veri të shkëputur me një perspektivë të re, por do të pengonte krijimin e ndonjë zone si Republika Srpska e Bosnjës. Interesat e mbetura, modeste ekonomike të Serbisë në Kosovë do të mbrohen. E gjithë qasja e riafirmimit të përhershëm – lidhja serbe me Kosovën dhe heqja dorë nga sovraniteti ndaj Kishës Ortodokse Serbe do të provokojë reagime të opozitës në zonat shqiptare. Megjithatë, Kosova është në një pozicion të dobët për të refuzuar mbrojtësin e tij ende të dashur të Amerikës, nëse Uashingtoni sugjeron që Prishtina të negociojë një marrëveshje të tillë. Nga ana tjetër, nëse Vuçiç hodhi poshtë ose sabotonte qasjen e re, për shkak të mashtrimit rus ose të pavërtetësisë së tij, Uashingtoni duhet të përgatitet për një alternativë e pakëndshme. Zgjedhja e Vuçiç do të jetë ose për të negociuar një zgjidhje të ndershme që përparon Serbinë në Bashkimin Evropian deri në vitin 2025, ose të shikojë si Shtetet e Bashkuara dhe kryeqytetet kryesore evropiane të zbulojnë “Kosovën 2025”, një përpjekje intensive dhe transatlantike për ndërtimin e shtetit. Në vend që të shihte Ministrinë e Mbrojtjes të Serbisë të krijonte një marrëdhënie të veçantë, potencialisht fitimprurëse me Pentagonin, ky privilegj do të shkonte në Kosovë.

Duke përdorur levave të saj në NATO, Uashingtoni do të shtyjë aleatët për të mbështetur mbështetjen e ushtrisë së re të Kosovës dhe t’i kërkojë aleancës të bëjë të njëjtën gjë. Departamenti Amerikan i Mbrojtjes do të emërojë një të dërguar të posaçëm për të përshpejtuar zhvillimin e forcës së Kosovës. Departamenti i Shtetit do të emërojë një të dërguar të posaçëm për njohjen e Kosovës, i cili do të heqë angazhimet nga shtetet që njohin Evropën për t’u bashkuar me Shtetet e Bashkuara, në një përpjekje globale për të nxitur njohjen dypalëshe dhe multilaterale të Kosovës. Ndihma bujare e zhvillimit të BE-së që Serbia dhe Kosova do të ndajnë, do të shkonin vetëm në Kosovë. Dhe, në vend se vetë faktori i stabilitetit, Vuçiç do të shihej në të gjithë Perëndimin, si një politikan tjetër problematik i Ballkanit. Vuçiç do të ishte i mençur të rishqyrtojë rrënjësisht qasjen e tij në Kosovë. Vërtetë, Kosova- një provincë që u përgjigjej zotërinjve serbë – është zhdukur shumë. Por historia serbe nuk do të duket me dashamirësi ndaj udhëheqësit i cili hoqi dorë nga kërkesa e Serbisë në tërësinë e atdheut mitologjik të Kosovës për disa komuna të parëndësishme. Më mirë për të imituar fqinjët e tij grekë e maqedonas dhe – me udhëheqjen e SHBA dhe ndihmën e BE – të krijojnë një zgjidhje që ruan lidhjen serbe me Kosovën pa barrën e qeverisjes së saj. Një marrëveshje, përgjatë këtyre linjave, do të mbrojë Vuçiç-in nga bastionet e nacionalizmit reaksionar serb dhe do të përmbushë dëshirën themelore të shumicës së qytetarëve në Kosovë – të vazhdojë me dinjitet” ,përfundon analiza e Revistës Foreign Policy.