Shpallja non-grata e Sali Berishës nga Mbretëria e Bashkuar tanimë përben një lajm që tejkalon kontekstin shqiptar. Ndërkohë që qëllimi i Edi Ramës dhe i rrjetit Soros ishte goditja e individit në një kontekst lufte politike lokale, nga ky moment e tutje pasojat e ardhshme janë te dimensionit evropian. Tanimë kemi të bëjmë me një çështje të të drejtës ndërkombëtare. Dhe është pikërisht ky moment, një auto-gol në fakt, që do të përcaktojë fundin e Edi Ramës. As ShBA-të e as Mbretëria e Bashkuar nuk do të pranojnë të rrezikojnë reputacionin e tyre ndërkombëtar, diplomatik e demokratik për hir të tij.

Te shpjegohemi. Fillimisht ne sensin ligjor, e më pas në atë politik.

Themeli i çdo sistemi gjyqësor kombëtar nënkupton që ligji zbatohet vetëm në atë territor mbi të cilin ka juridiksion. Nëse për shembull në Angli t’i japësh makinës në krahun e djathte dënohesh me gjobë, ne Shqipëri kjo është tërësisht e ligjshme. Thënë kjo, e drejta penale ndërkombëtare parashikon se mund te ketë raste që një ligj i huaj të mund të zbatohet dhe mbi rezidentë të një shteti tjetër. Mund të ndodhë që dhe pse banon në Shqipëri, të dënohesh përse i ke dhëne makinës ne krahun e gabuar sipas ligjit Anglez. Por parimisht, që kjo të realizohet, kërkohet një miratim nga shteti amë.

Si shembull, Parlamenti i Kosovës u detyrua të votonte një ligj special për ti dhëne fuqi ligjore një Gjykate Penale në Hagë (Hollandë) për të gjykuar shtetas të Republikës së Kosovës për krime të kryera po në Kosovë. Pa këtë të drejtë, Hashim Thaçi nuk do të gjykohej në Hagë por në Prishtine.

E drejta penale ndërkombëtare ka lindur kryesisht si pasojë e bindjes se shtetet me demokraci të brishtë e sisteme gjyqësore të dobëta, nuk janë dot ne gjendje të ofrojnë drejtësi cilësore, në veçanti për krime kundra njerëzimit dhe të drejtave të njeriut. Nën kërcënimin e ndërprerjes së ndihmave humanitare, këto shtete janë detyruar të dorëzojnë një gradë sovraniteti ligjor duke pranuar që shtetasit e tyre të gjykohen jashtë territorit të tyre. Se fundmi, dhe pse ngadalë, kjo e drejtë po zgjerohet dhe me çështje qe prekin korrupsionin e abuzimin me resurset kombëtare.

Strategjia e "non-grata" është pasqyrë e kësaj filozofie pozitiviste e të drejtës ndërkombëtare e cila synon lartësimin e standardeve të llogaridhënies dhe mirë-qeverisjes në çdo vend të globit. Pas këtij instrumenti fillestar dhe simbolik, në një logjikë përshkallëzimi të mjeteve në dispozicion, vinë sanksionet financiare që mund te shkojnë deri në sekuestrime të pronave dhe aseteve të individëve te cilët dhe pse mund te mos kenë shkelur asnjë ligj në vendin pritës, akuzohen se kanë shkelur ligjet në vendin e tyre të origjinës. Shkalla e fundit në serinë e instrumenteve potencialë është gjykimi penal ndërkombëtar i cili mund të çojë deri në burgim çdo shtetas pavarësisht vendbanimit të tij.

Që të kthehemi tek rasti që na intereson, arsyeja thelbësore prapa non-gratës ndaj Berishës në terma praktikë është se ShBA dhe Mbretëria e Bashkuar nuk besojnë se në Shqipëri sistemi i drejtësisë është efikas, i pavarur dhe i drejtë. Kjo është një goditje ndaj sistemit të drejtësisë në vend, ndaj qeverisjes së Edi Ramës dhe mbi të gjitha, ndaj 200 milion eurove që ka kushtuar deri më tani reforma në drejtësi. Duke dashur të godasin kundërshtarin politik, ata që kanë sponsorizuar aktivizimin e këtij instrumenti në Shqipëri, në fakt kanë prodhuar krejt të kundërtën. Ata kanë faktuar që reforma në drejtësi në vendin tonë është një sukses vetëm në letra. Kjo, pasi dhe ata vetë e kanë kërkuar të drejtën nga jashtë vendit. Por lind pyetja, a mund të themi se drejtësia ndërkombëtare është më e besueshme se ajo kombëtare? Sipas Shteteve te Bashkuara te Amerikës, çështja meriton debat.

Maksimumi i arrirë nga kjo filozofi e të drejtës qëndron tek krijimi i një Gjykate Penale Ndërkombëtare ratifikuar nga Shqipëria dhe nga mbi 120 shtete firmëtare të Konventës së Romës që krijon këtë gjykatë. Pavarësisht numrit relativisht të madh të shteteve ratifikuese, Shtetet e Bashkuara janë kundra firmosje së kësaj konvente. ShBA-të mendojnë se një gjykate e përberë nga gjykatës të huaj nuk mund të gjykojë shtetas amerikanë. Përpos arsyeve qe prekin kushtetutshmërinë dhe teoritë e marrëdhënieve ndërkombëtare, një nga arsyet praktike te refuzimit amerikan është dhe mungesa e besimit se gjykatësit e huaj janë realisht të lirë nga influencat malinje të huaja në gjykimin e shtetasve amerikanë, në veçanti ata politik e ushtarak.

Nga ana tjetër, mos-publikimi i asnjë informacioni mbi arsyet përse Berisha është shpallur non-grata nga ekspertët që e kanë vlerësuar atë, është një fakt që shkon në një linjë me të njëjtin argumentim amerikan. Një shtet nuk mund të japë drejtësi për një shtetas të huaj në të njëjtën mënyrë si për shtetasit e tij. Në SHBA dhe në çdo demokraci perëndimore, prezumimi i pafajësisë, barra e provës, ofrimi i një procesi të pa-anshëm e transparent, mundësia për apelim, janë të drejta dhe kritere të pa-negociushme në atë çfarë quhet akses i garantuar në drejtësi. Seli Berishës, po i mohohen secila prej këtyre të drejtave. Ky nuk mund të cilësohet si një standard për drejtësi.

Me përfshirjen e Anglisë situata ndryshon për dy arsye. Së pari sepse non-grata angleze përfshin në të njëjtën dosje dhe një shtetas anglez i cili nuk është dënuar as në Angli e as në Shqipëri. Këtij të fundit i lind e drejta ligjore e arsyeshme që të angazhojë gjykatat angleze mbi dosjen e tij, dhe nëpërmjet kësaj lëvizjeje, të hedhë dritë dhe mbi non-gratën e Sali Berishës. Së dyti, në ndryshim nga SHBA-të, Anglia është firmëtare e Konventës Evropianë së të Drejtave të Njeriut në të cilën është palë dhe Shqipëria. Kjo nënkupton që tani ka mundësi reale që dhe nëse gjykatat angleze apo shqiptare nuk do ta pranonin një padi personale të Sali Berishës, çështja të përfundojë në Gjykatën e Strasburgut. E kjo gjykatë njihet për rëndësinë që i jep të drejtave themelore të njeriut të cilat në rastin e Sali Berishës janë refuzuar njëra pas tjetrës duke i shkaktuar personit të tij, një cenim të dinjitetit personal.

Duke vlerësuar maksimalisht dëshirën e mirë të strategjisë anti-korrupsion të Shteteve të Bashkuara dhe të aleatëve perëndimore të Shqipërisë si Britania e Madhe, rasti Berisha përbën një specifikë që vendos në “stres-test” të gjithë sistemin. Është ndër të rrallat herë që dikush kërkon me ngulm ballafaqim në drejtësi. Vangjush Dako nuk e bëri, e as Tom Dushi. As shumica e politikanëve nga lindja, Afrika apo nga Amerika latine objekt shpalljeje non-grata. Sali Berisha e bëri sepse ai kërkon drejtësi. Dhe sikur Sali Berisha do të ishte fajtor për një shkelje specifike, nëse nuk behet transparenca e kërkuar, nëse nuk ofrohet drejtësia e synuar, i gjithë integriteti i skemës do të dobësohej në mënyrë të pariparueshme duke ulur efektivitetin moral të saj në nivel ndërkombëtar. Drejtësi jepet nga vendimi, por dhe nga procesi sesi arrihet tek ajo, dhe mënyra sesi po trajtohet rasti në fjalë nuk i shërben kauzës së rritjes së llogaridhënies publike e mirë-qeverisjes. Nuk duhet të harrojmë që është pikërisht mbi forcën morale për të luftuar korrupsionin që bazohet epërsia e Shteteve të Bashkuara dhe e perëndimit që mbarë shqiptarët aspirojnë. Ne kërkojmë të njëjtat standarde ekonomike dhe administrative, jetese e ligjore, si ato që bota perëndimore u garanton çdo shtetasi të tyre. Shqiptarët kërkojnë me ngulm të jenë perëndimor dhe euro-atlantik e këtu nuk ka koment.

Kjo është dhe arsyeja përse në rastin në fjalë, sponsorizuesit e non-gratës janë tanimë para dilemës nëse duhet të vazhdojnë të ndjekin qorrasakun që po i fut çdo ditë e më shumë Edi Rama dhe institutet që ka nga pas, apo duhet të publikojnë dosjen në fjalë duke u ballafaquar pse jo dhe në drejtësi, në mënyrë që epërsia morale e kësaj strategjie të mbetet e pakritikueshme. Abuzimi i këtij instrumenti si një armë politike jo-transparente, është një dëmtim ndaj filozofisë së të drejtës penale ndërkombëtare në botë. Mënyra sesi po përdoret aktualisht cënon ndarjen e pushteteve, rendin ligjor, pavarësinë e sistemit të drejtësisë si dhe vetë parimet demokratike në themel të të drejtës ndërkombëtare moderne.

Ka nevojë për një hap pas, ka nevojë për një përjashtim që konfirmon rregullin, në mënyrë që përcaktimet e ardhshme apo dhe të shkuara non-grata, të mos bëhen objekt dyshimesh se ato janë rezultat lobimi e hetimi jo-profesional. Kjo do të dëmtonte rëndë mbarë sistemin duke sjellur më shumë dëme se përfitime. Nga një epërsi morale do të kalohej në teori komploti. Dhe këtu çështja bëhet politike: çfarë rreziku e çfarë dëmi madhor ka shkaktuar Sali Berisha që të meritojë kaq shumë vëmendje? Përse nuk bëhet transparenca e kërkuar në atë pikë që ShBA-të e Mbretëria e Bashkuar janë të gatshme të humbin në popullaritetin e tyre të jashtëzakonshëm në mbarë trojet shqip-folëse? Përse kjo strategji, e cila është e lavdërueshme në vetvete pasi kërkon të rrisë llogaridhënien e pushtetarëve, në fakt duket se po prodhon më shumë autokraci e instabilitet në mbarë Ballkanin duke i ngjarë gjithmonë e më shumë një gjyqi politik? Arsyeja e vetme duket se ajo është manipuluar nga interesa okulte të cilat kanë e nxjerrë nga kuadri i saj i virtytshëm fillestar duke e tjetërsuar me qëllim për t’i shërbyer një qëllimi krejt tjetër: zgjatja me çdo kush e jetëgjatësisë në pushtet të Edi Ramës. A ja vlen vërtetë?