Për shekuj me radhë, bareshat uakhi të Pakistanit kanë udhëtuar drejt kullotave të largëta malore për të kullotur kopetë e tyre. Të ardhurat që kanë gjeneruar kanë qenë thelbësore në transformimin e komunitetit të tyre, duke ndihmuar për të paguar kujdesin shëndetësor, arsimin dhe rrugën e parë jashtë luginës së tyre. Ndërsa mënyra e tyre e jetesës po zhduket, rubrika e BBC-së 100 Femrat iu bashkua në një nga udhëtimet e tyre të fundit në kullota.

Udhëtimi ynë deri në kullotat e Pamirit është i rrezikshëm. Shtigjet e pjerrëta malore janë tërë kthesa dhe një hap i gabuar dhe e pësove.

Gratë fërshëllejnë dhe u bërtasin deleve, dhive dhe jakëve për t'i ndaluar që të largohen nga shtigjet e ngushta dhe të bien nga shpatet.

“Dikur kishte shumë më tepër bagëti se tani”, thotë Bano, e cila është në fund të të 70-tave. "Kafshët hidheshin andej-këtej dhe iknin. Disa ktheheshin e disa jo."

Në vitet e shkuara, çdo verë, dhjetëra baresha uakhi e bënin këtë udhëtim nëpër malet e thyera të Karakoramit të Pakistanit verilindor. Duke mbajtur fëmijët e tyre të vegjël në shpinë, ata i linin burrat në shtëpi për t'u marrë me bujqësi në luginën e Shimshalit poshtë. Sot kanë mbetur vetëm shtatë baresha.

Ne ecim për tetë orë në ditë nëpër shi, borë dhe vapë përvëluese. Udhëtimi që dikur u merrte grave tri ditë na merr pesë. Bareshat e moshuara janë gjithmonë shumë më para se ne të tjerët ndërsa ambientohemi me lartësinë.

Rreziku i rrëshqitjes së dheut është gjithmonë i pranishëm dhe zhurmat e thundrave të deleve ndihen në tokë, dhe rrëzojnë gurë e ngrenë pluhur. Ishte edhe më e vështirë në të kaluarën, para se bareshat të kishin xhupa termalë dhe këpucë për ecje. "Vishnim rroba të thjeshta. Ishim pa këpucë dhe ecnim në akull zbathur," thotë 88-vjeçarja Annar.

Afroze, e cila tani është 67 vjeçe, kujton se është bërë gruaja e parë në luginë që ka marrë një palë këpucë. “Vëllai më dha dy palë kur u martova”, thotë ajo. "Njerëzit vinin vetëm për t'i parë. Shpesh m'i merrnin hua, këpucët dhe fustani për dasma."

Kur më në fund arrijmë në Pamir, pothuajse 5000 m mbi nivelin e detit, shpërfaqen kullotat e gjelbëruara dhe përrenjtë me ujin vezullues akullnajor gdhendin rrugën e tyre përmes peizazhit, të rrethuar nga maja të thyera të mbuluara me borë.

"Kemi ecur në këto toka përkrah nënave dhe gjysheve tona. Ashtu si ne, ato ishin baresha, që zienin gjalpë dhe bënin kos," thotë Annar, ndërsa gratë këndojnë dhe kërcejnë. Një grup prej 60 shtëpish prej guri, të braktisura dhe të mbyllura, lë të kuptohet për një mënyrë jetese që po zhduket. Si baresha më e madhe, Annar puth derën e njërës prej fermave, thotë një lutje dhe hyn brenda duke mbajtur një pjatë me gjethe të djegura.

"Pleqtë na kanë mësuar të përdorim bimën spandur. Na kanë thënë ta mbajmë gjithmonë pranë, pasi ajo mban larg telashet," thotë ajo ndërsa sigurohet që tymi të prekë çdo kafshë. Në të kaluarën, për të shmangur ujqërit dhe leopardët, ata flinin në çati, edhe në motin më të ashpër, bënin kurthe dhe ndiznin zjarre. "Natës ishte terr total," thotë Annar, "Nuk kishim dritë apo pishtar dhe nuk shihnim as ato që kishim humbur deri në mëngjes."

Kishte edhe vështirësi personale. Në male nuk kishte mjekë apo objekte shëndetësore dhe ajo kujton se si një verë varrosën 12 fëmijë në kullota. Mes tyre ishin djali dhe vajza e saj. “Isha duarbosh, kështu”, psherëtin ajo, duke hapur grushtet e shtrënguara, duke ndjerë ende dhimbjen e gati 60 viteve më parë.

Me kalimin e viteve, bareshat u bënë afariste të suksesshme. "Mblidhnim qumësht nga kafshët për të bërë kos dhe produkte qumështi. Qethnim delet dhe bënim gjëra për t'i çuar në fshat", thotë Bano.

Komuniteti uakhi mbështetej te shkëmbimet dhe në këmbim të mallrave të tyre njerëzit ndërtonin kasollet dhe shtëpitë e grave. Afroze fitoi mjaftueshëm për të ndërtuar dy shtëpi, një në Shimshal dhe një tjetër më larg në Gilgit, qyteti më i afërt.

“Kam fituar shumë nga ky vend”, thotë ajo me krenari. "Kam paguar dasmat e fëmijëve të mi. Kam paguar shkollimin e tyre."

Gërshetimi i femrave të bëjnë bareshën dhe burrave që merren me bujqësi ka sjellë një pikë kthese për të gjithë komunitetin, i cili ishte shkëputur nga pjesa tjetër e botës deri në fillim të viteve 2000. Ata ndihmuan në financimin e rrugës së vetme nga lugina e Shimshalit, që lidh fshatin me autostradën e Karakoramit e cila kalon midis Pakistanit dhe Kinës. Udhëtimet që dikur zgjasnin ditë u reduktuan në orë dhe jeta u transformua. Kishte akses më të mirë në kujdesin shëndetësor dhe arsimin dhe vërshuan ide të reja.

Djali i Banos, Waziri, bën një jetë shumë të ndryshme tani. Ai drejton një kompani turistike që organizon turne trekking, alpinizmi dhe kulturore.

“Prioritetet tona ndryshuan kur u hap rruga e re”, thotë ai. "Pikërisht atëherë e nisa fillova biznesin tim."

Fazila, e cila është 24 vjeçe, është pronare e shtëpisë së parë për mysafirë në luginën e Shimshalit, të cilën babai i saj e ndërtoi para se të vdiste. Nëna e saj ishte bareshë, megjithëse shëndeti i saj i lig bëri që ajo të mos mund të shkonte në kullota këtë vit.

"Nënat tona na inkurajuan që të fokusohemi te studimet tona dhe jo te të qenit baresha. Ato na thanë të mos kalojmë të njëjtat vështirësi si ato," shpjegon ajo. "Ne kemi lirinë të bëjmë atë që dëshirojmë. Nëse nuk do të kisha ndjekur arsimin, do të jetoja të njëjtën jetë të vështirë si ato. Cikli do të kishte vazhduar." Ndërsa nget xhipin e tij nëpër malet e thepisura, Wazir pranon: "Falë nënave tona ne kemi mjekë, inxhinierë dhe shumë profesionistë të tjerë."

Të ulur bashkë duke ndarë kujtimet, bareshat e moshuara janë të lumtur që shohin që fëmijëve të tyre po u ecën mirë, por ka paksa trishtim që udhëtimet në kullotat e Pamirit nuk bëhen më.

"Të qenët bareshë është më shumë se një punë. Ne ndiejmë një lidhje të fortë me Pamirin. Është i bukur si një lule. Është thesari ynë", thotë Afroze. Dhe ndërsa Annar ecën ngadalë drejt varrezave ku varrosi fëmijët e saj, sytë i mbushen me lot. "Dua të vdes në Pamir që të varrosem pranë fëmijëve të mi," thotë ajo. “Kur kthehem në kullota, kthehem tek ata”.