86 miliardë neurone dhe 100 miliardë qeliza të tjera të 3000 llojeve të ndryshme, këto janë numrat e pabesueshëm të atlasit më të plotë të qelizave të trurit të njeriut dhe primatëve të krijuar si pjesë e Iniciativës së Trurit, projekti i madh i koordinuar nga Instituti Amerikan i Shëndetit NIH, që përfshin dhjetëra qendra kërkimore nga e gjithë bota për të përmirësuar të kuptuarit e trurit dhe zhvillimin e terapive të reja kundër shumë sëmundjeve që e prekin atë. Të dhënat u prezantuan në 21 studime të publikuara në revistat Science, Science Advances dhe Science Translational Medicine.

Iniciativa e trurit është një përpjekje e paprecedentë e lindur në 2013 për t’u përpjekur për të kuptuar më mirë se si funksionon truri ynë dhe për të lehtësuar zhvillimin e terapive të reja për të luftuar sëmundjet neurodegjenerative si Alzheimer. Nëpërmjet 21 publikimeve të ndryshme, tregohet harta e parë e plotë themelore e shumë qelizave që përbëjnë trurin, e bërë duke analizuar edhe shprehjen e gjeneve të ndryshme. Sipas studimit del se çdo rajon i trurit karakterizohet nga përmasa të ndryshme të qelizave, deri në 3000 lloje. Të dhëna themelore jepen jo vetëm për të kuptuar se si funksionon, por edhe për të kuptuar ndryshimet midis trurit tonë dhe atij të primatëve të tjerë, pra për të kuptuar ngjashmëritë në përdorimin e tyre si modele tona, duke përmirësuar përdorimin e organoideve – mini kopje laboratorike të trurit – dhe për të kuptuar zhvillimin e sëmundjeve të caktuara.

“Është një moment vendimtar për neuroshkencën – komentoi Ed Lein, nga Instituti Allen në Shtetet e Bashkuara dhe i përfshirë në shumë nga 21 studimet e publikuara. Falë teknologjive më moderne, ne mund të kuptojmë në detaje organizimin e qelizave të trurit të njeriut dhe primatët e tjerë”.

“Truri është diçka tepër e komplikuar dhe të kesh një hartë të plotë të të gjitha qelizave të tij është një pikënisje themelore për ta kuptuar atë,” tha Paolo Vezzoni i Institutit të Kërkimeve Gjenetike dhe Biomjekësore të Këshillit Kombëtar të Kërkimeve dhe Institutit Humanitas. E nisur si një lloj vazhdimi ideal i projektit Genome, i cili kishte çuar në renditjen e të gjithë gjenomit njerëzor dhe atë të disa prej primatëve më të afërt me ne, Brain Initiative tani ka publikuar hartën më të plotë të trurit, më kompleksin dhe të cilës i detyrohemi shumë nga aftësitë tona më të rëndësishme siç është vetëdija.

“Deri tani – shtoi Vezzoni – hartat e trurit që kishim në dispozicion bazoheshin kryesisht në morfologjinë dhe histologjinë e qelizave, pra karakteristikat e dukshme nën mikroskop, tani duke përdorur gjenetikën kemi arritur të përcaktojmë aspekte të padukshme nën mikroskop”. Megjithëse të gjitha qelizat e një individi ndajnë saktësisht të njëjtën ADN, çdo lloj qelize, për shembull ato të mëlçisë ose ato të lëkurës, shprehin vetëm një pjesë të informacionit që përmban: “Ne mund të përcaktojmë një lloj qelize bazuar në grupin e gjeneve që shpreh”. Kështu lindi atlasi më i detajuar i qelizave të trurit të krijuar ndonjëherë deri më tani, një ‘botë’ e përbërë nga mbi 3000 lloje të ndryshme qelizash, për një total prej gati 200 miliardë, nga të cilët 86 miliardë janë neurone të llojeve të ndryshme, të tillë si glia të cilat kanë funksione të ndryshme, për shembull ushqim ose mbrojtje.

“Rezultati përfundimtar është një hartë – shtoi ai – një pikënisje mbi të cilën më pas do të hartohen studime të specializuara të të gjitha llojeve. Ndoshta do të duhen dekada, nëse jo shekuj për t’iu qasur disa problemeve të hapura, për shembull, çfarë është vetëdija dhe si zhvillohet ajo, një temë për të cilën, pavarësisht disa njoftimeve, ne ende nuk dimë asgjë. Një nga aspektet më të rëndësishme në afat të shkurtër, shtoi studiuesi Cnr-Irgb, është sigurisht në fushën e evolucionit: “Pas projektit të gjenomit ne ishim në gjendje të rindërtonim zhvillimin gjenetik dhe ndryshimet që ndodhën mes nesh dhe primatëve të tjerë në 8 milionë vitet e fundit tani ne mund të bëjmë të njëjtën gjë për dallimet e trurit. Elementë të rëndësishëm për të kuptuar disa nga aspektet që na bëjnë njerëz, duke na dalluar nga primatët e tjerë”.