Premtimi i kryeministrit Rama për rritjen e pagave, duke filluar nga sektori publik, është cilësuar krejtësisht jorealist nga një sërë ekspertësh të ekonomisë.\

BIRN

Pak ditë para fillimit zyrtar të fushatës për zgjedhjet vendore në Shqipëri, kryeministri Edi Rama nisi një tjetër fushatë, duke promovuar rritjen e pagave për personat që punojnë në administratën shtetërore.

Rama e ka promovuar idenë e rritjes së pagave në rrjetet e tij sociale me premtimin kryesor se paga mesatare do të rritet në 900 euro në muaj, e cila “pothuajse do të dyfishojë” mesataren aktuale prej 530 eurosh.

Më 11 prill, Rama promovoi “paga të reja” për personelin ushtarak, të cilat do të rriteshin nga 141,000 lekë, ose rreth 1,200 euro në 2022 në 297,115 lek ose rreth 1,800 euro në 2024.

Një ditë më parë, Rama promovoi “paga të reja” edhe për punonjësit e mjekësisë, të cilët do të paguhen rreth 900 euro në 2024, nga rreth 790 euro që merrnin në 2022.

Megjithatë, ekspertët e ekonomisë vënë në dyshim zbatimin praktik të një politike të tillë, të cilën shumë e konsiderojnë joreale.

Rama prezantoi “planin kombëtar” për rritjen e pagave në fund të marsit pas një mbledhjeje të qeverisë.

“Tani kemi në dorë një plan shumë ambicioz, por në të njëjtën kohë mjaft të arsyeshëm, për një rritje pagash që synon të mundësojë rritjen e pagave në një hark kohor prej dy vitesh, për periudhën 2023-2024, në një nivel të lartë rajonal”, tha Rama në një konferencë për shtyp.

Ai vazhdoi se përveç kategorive specifike si mjekët dhe mësuesit, premtimi kryesor do të ishte rritja e pagave mesatare në përgjithësi.

“Plani synon të arrijë një pagë mesatare prej 900 eurosh, që është… një mundësi që do ta përdorim në maksimum për të mirën e njerëzve dhe për të mirën e familjeve”, vijoi Rama.

Ai tha se rritja e pagave mesatare do të ndodhë në dy faza: njëra do të ndodhë “shumë shpejt” dhe do të publikohet plani i zbatimit, i cili do të pasohet nga faza tjetër.

Por shumë ekspertë të ekonomisë thonë se plani nuk është real dhe nuk janë të qarta as hapat që do të ndjekin institucionet për ta realizuar atë.

Zef Preçi, i cili drejton Qendrën Shqiptare për Kërkime Ekonomike, një institut kërkimor, i tha BIRN: “Rritja e pagave e shpallur nga kryeministri Rama javët e fundit duket e çuditshme dhe joreale, nëse marrim parasysh situatën aktuale të vështirë të ekonomisë shqiptare, me shumë rritje modeste ekonomike, inflacion të lartë për shkak të rritjes së çmimeve dhe mungesë të prodhimit të besueshëm.”

Preçi shtoi: “Në dekadën e fundit është vënë re një rënie e produktivitetit të punës në ekonomi dhe mungesë e fuqisë punëtore, e cila në sektorin e pakualifikuar po zëvendësohet me punëtorë nga vendet e botës së tretë”, vazhdoi ai.

Gjatë prezantimit të planit për rritjen e pagave për punonjësit e sektorit publik, Rama tha se sektori privat do ta pasonte këtë, për shkak të konkurrencës.

Por Preçi tha se vendimi për rritjen e pagave është marrë pa asnjë konsultim dhe se këta dy sektorë nuk kanë qenë në harmoni në dekadën e fundit.

Një vendimmarrje e tillë e qeverisë po ndërmerret pa asnjë konsultim me sektorin privat të ekonomisë, tha ai; trepalëshi qeveri-punëdhënës-punonjës nuk funksionon për gati një dekadë.

Elvin Meka, Profesor i Ekonomisë në Universitetin Europian të Tiranës, e quajti propozimin “thellësisht politik” dhe momenti përkonte me dy fushata zgjedhore, njëra për zgjedhjet lokale të 14 majit të këtij viti dhe tjetra për zgjedhjet e përgjithshme të 2025-ës.

“Sa i përket shkallës së rritjes së pagave, duhet theksuar se premtimi i kryeministrit ka të bëjë ekskluzivisht me pagat në administratën shtetërore dhe jo me rritjen e pagave mesatare në ekonomi. Kjo pasi kryeministri mund të rrisë vetëm pagat e kësaj administrate. Ai nuk mund ta detyrojë ekonominë dhe biznesin të përgjigjet me të njëjtin ritëm si ai i propozuar prej tij”, tha Meka për BIRN.

Zbatim i paqartë

Vitet e fundit, vendi është përballur me disa sfida të vështira ekonomike. Në vitin 2019, vendi u godit nga një tërmet, i ndjekur nga pandemia COVID-19 dhe më pas kriza e çmimeve të shkaktuar nga lufta e Rusisë në Ukrainë.

Sipas Bankës Botërore, ekonomia e Shqipërisë ka pësuar disa përmirësime, por borxhi publik dhe inflacioni mbeten të larta.

“Gjatë viteve 2021-2022, ekonomia përjetoi një rikthim të fortë me rritjen që u rikuperua plotësisht në nivelet para pandemisë dhe rigjallërimin e udhëtimeve, ndërtimit dhe industrisë nxjerrëse. Investimet private, konsumi dhe shpenzimet publike nxitën rritjen, ndërsa borxhi publik mbeti i lartë. Rritja e inflacionit dhe lufta në Ukrainë kërcënojnë perspektivat ekonomike dhe të varfërisë në vitin 2022”, theksoi ai.

Sipas Fondit Monetar Ndërkombëtar, FMN, ekonomia shqiptare është rritur mesatarisht me 2.4 për qind ndërmjet viteve 2010 dhe 2021, kohë gjatë së cilës vendi u qeveris fillimisht nga demokratët e qendrës së djathtë dhe koalicioni Lëvizja Socialiste për Integrim dhe më pas nga koalicioni socialist dhe Lëvizja Socialiste për Integrim dhe së fundmi vetëm nga socialistët.

Kjo normë rritjeje është jo vetëm më e ulët se norma e mundshme, e cila vlerësohet në 4 ose 4.5 për qind në vit, por është gjithashtu më e ulët se norma e rritjes së shumë vendeve të ngjashme. Ekonomia e Kosovës fqinje është rritur mesatarisht me 4 për qind, ajo e Turqisë me 5,5 për qind, ndërsa ajo e Rumanisë dhe Polonisë janë rritur me 3,3 për qind.

I pyetur nëse plani i ri i pagave do të ndikonte në buxhetin e shtetit, Rama tha se “do të kishte një efekt të konsiderueshëm, por do të ishte i përballueshëm”.

Por ekonomistët nuk duken të bindur.

Pano Soko, një ekonomist në Tiranë, tha për BIRN se kryeministri duhet të jetë më i qartë për zbatimin e planit dhe për hapat që do të ndërmarrë qeveria.

“Kryeministri para se të mendojë për premtime të tilla, duhet të tregojë se si mendon se duhet të rriten pagat. Pra, si do të fitojnë kompanitë më shumë, kur kemi pasur dy ngjarje që kanë ndodhur së fundmi, e para është rritja e taksave që kanë ndodhur në mënyrë progresive çdo vit për dhjetë vjet”, tha Soko për BIRN

“E dyta është premtimi i fundit për Shqipërinë për të dalë nga Gjykata e Arbitrazhit. Kur thua se do të dalim nga arbitrazhi, investitorët e huaj nuk mendojnë të bëjnë investime në Shqipëri, por mendojnë t’i pakësojnë ato”, vijoi ai.

Rama tha së fundmi se një vendim i Qendrës Ndërkombëtare për Zgjidhjen e Mosmarrëveshjeve të Investimeve, ICSID, për t’i dhënë biznesmenit italian Francesco Becchetti rreth 110 milionë euro dëmshpërblim ishte “skandaloz” dhe se Shqipëria mund të largohej nga organi si kundërpërgjigje.

Sipas Sokos, e vetmja gjë që mund të kontrollojë qeveria janë pagat e njerëzve që punojnë në administratën shtetërore.

“Sa i përket privatit, kompetencat e kryeministrit janë zero sepse tregu funksionon sipas ligjeve të tregut, nuk funksionon me urdhra, me vendime të Këshillit të Ministrave apo ligje. Nëse kryeministri dëshiron të rrisë pagat në sektorin privat, ai duhet të krijojë kushte që ekonomia të rritet”, vazhdoi ai, duke shtuar se që kjo të ndodhë, duhet të krijohen kushte që të inkurajojnë investitorët e huaj të vijnë dhe të qëndrojnë.

Elvin Meka është dakord: “Kjo rritje e madhe dhe e paprecedentë e pagave në administratë nuk bazohet në ndonjë rritje të ndjeshme të produktivitetit, ashtu si rritja aktuale e pagave në sipërmarrjen shqiptare nuk erdhi nga rritja e produktivitetit të punonjësve, por nga nevoja urgjente për të ndaluar hemorragjinë e punëtorëve vendas përmes emigrimit masiv.”

“Duket se kjo rritje e mëtejshme e pagave në administratë, por në mënyrë të pashmangshme edhe në ndërmarrje private, nuk do të vijë as nga rritja e produktivitetit në ekonomi, as nga rritja ekonomike”, paralajmëroi Meka.

Reforma ekonomike të diskutueshme

Së fundmi, Shqipëria është zotuar të ndërmarrë disa reforma ekonomike që janë përballur me kundërshtime të forta nga organizata vendase dhe ndërkombëtare, duke filluar me rikthimin e lojërave të fatit të legalizuara, një amnisti fiskale dhe shitjen e të ashtuquajturave “pasaporta të arta”, që për momentin është lënë në pritje nga kryeministri.

Më 11 prill, pesë dhoma të jashtme të tregtisë dhanë një qëndrim të përbashkët për qeverinë në lidhje me klimën e përgjithshme të biznesit në vend.

Deklarata e përbashkët e dhomave të tregtisë të Shqipërisë, SHBA-së, Gjermanisë, Italisë, Francës dhe Konfindustrisë pasqyronte “shqetësimet e kompanive, investitorëve dhe bizneseve që operojnë në Shqipëri. Ky shqetësim vjen nga mungesa e progresit ndër vite në përmirësimin e klimës së biznesit. Konkretisht, lidhet ngushtë me mungesën e progresit në tërheqjen e investimeve të huaja, luftimin e korrupsionit, sigurimin e transparencës në tenderat publikë, angazhimin në konsultim publik, si dhe ndryshimet e shpeshta të kodit tatimor, që lidheshin me mungesën e besueshmërisë dhe stabilitetit ekonomik”.

“Situata për bizneset po bëhet kritike. Për herë të parë, dhomat kryesore të tregtisë së jashtme janë bashkuar në një qëndrim të përbashkët pa asnjë hezitim”, shtoi ajo.

Ajo vazhdoi se dhomat e tregtisë shpresonin “që praktikat e vjetra të biznesit të zëvendësohen me modele bashkëkohore, rregulla konkurruese të tregut dhe standarde evropiane”.