Problemi i inflacionit do të përmirësohet para se të bëhet më keq

Kur ndërprerjet aktuale të zbuten, norma bazë e inflacionit do të mbetet më e lartë se para pandemisë, shkruan The Economist

Në vitin 1978, Milton Friedman solli ndër mend tre recesione që kishin goditur ekonominë e Amerikës gjatë dekadës së mëparshme. “Çdo skenar ka qenë i njëjtë”, shkroi ai. Paratë e lira krijuan një bum dhe më pas erdhi inflacioni.

Ankesat kundër rritjes së çmimeve çuan në norma më të larta interesi dhe në recesion, ndërsa rritja e papunësisë tërhoqi më shumë vëmendjen e publikut. Pra, politika ekonomike u kthye në stimuluese. Pikërisht kur inflacioni filloi të binte, një tjetër bum filloi. Dhe kështu cikli inflacionist nisi sërish.

Ekonomia botërore tani është në fazat e hershme të qarkut të Friedman-it. Inflacioni ka dëmtuar besueshmërinë e bankave qendrore dhe ka ulur besimin e konsumatorëve. Në Europë, çmimet e larta të gazit do të shkaktojnë trazira ekonomike këtë dimër.

Konsumatorët janë më të stresuar se sa gjatë krizës financiare. Në Azi, e cila dukej se ishte imune ndaj defektit të inflacionit, nafta më e shtrenjtë dhe rënia e monedhës, i kanë detyruar bankat qendrore të rrisin normat e interesit. Politikanët tani duket se janë përqendruar në një armik të vetëm: rritjen e çmimeve. Pyetja është nëse do të arrijnë të qëndrojnë gjakftohtë teksa shtrëngesa monetare do të japë efektet e veta.

Në një kohë kur europianët po vishen më trashë dhe po ulin termostatet, duket e vështirë për t’u besuar se në këtë kohë inflacioni, po korren disa fitore të lehta. Çmimi i naftës është rreth 25% më i ulët nga kulmi në qershor dhe çmimet e ushqimeve janë ulur me mbi 10%.

Ndërprerjet në zinxhirët e furnizimit nga pandemia, po lehtësohen. Indeksi Baltic Dry, i cili mat koston e transportit të mallrave, kohët e fundit arriti në nivelin më të ulët që nga mesi i vitit 2020.

Inflacioni total duket se ka arritur tashmë kulmin në Amerikë. Edhe çmimet europiane të energjisë kanë rënë. Në çdo rast, ato nuk mund të vazhdojnë të rriten me një ritëm ekstrem. Nëse qëndrojnë në vend, kjo do të ulë inflacionin, sepse inflacioni mat ndryshimet në çmime, jo nivelin e tyre të përgjithshëm.

Inflacioni do të mbetet

Por kur batica tërhiqet, rishfaqet rëra në plazh. Ndërsa kriza energjetike dhe ndërprerjet e zinxhirit të furnizimit zbuten, norma bazë e inflacionit do të jetë më e lartë se para pandemisë, për disa arsye.

Stimuli ekonomik gjatë pandemisë, që arriti në 10% të PBB-së globale, ka shkaktuar mbinxehje të ekonomive. Tetëmbëdhjetë muaj me inflacion të lartë, kanë rritur pritshmëritë për rritje çmimesh, të cilat mund të jenë vetëpërmbushëse. Dhe në shumë vende, tregjet e shtrënguara të punës mund të nxisin rritjen e vrullshme të pagave.

Për sa kohë që mbretëron kaosi energjetik, inflacioni themelor është i vështirë të matet. Një metodë është që të vërehen çmimet “bazë”, duke përjashtuar energjinë dhe ushqimin.

Megjithatë, energjia është një kontribut për pothuajse çdo gjë tjetër, nga ushqimet në restorante, tek netët e ftohta të dimrit dhe amoniaku i përdorur në plehra kimike. Kështu, çmimet e energjisë ndikojnë edhe në çmimet bazë, pasi bizneset kanë kosto më të larta. Për të gjykuar inflacionin themelor, është më mirë të shohim se sa shpejt po rriten pagat në raport me produktivitetin e punëtorëve.

Banka Goldman Sachs nxjerr matje të rritjes vjetore të pagave në 12 shtete dhe në Eurozonë. The Economist ka krahasuar këto shifra (dhe të dhëna të tjera për Korenë e Jugut) me rritjen mesatare vjetore të produktivitetit që nga viti 2000. Hendeku midis të dyjave është më i madhi në Anglosferë: pra, në Amerikë, Britani, Kanada dhe Zelandën e Re, ai varion nga 3.8% në 4.6%.

Më pas vjen Europa: në Eurozonë, hendeku mesatar është 2.4% (megjithëse është më i lartë në disa vende). Së fundmi vijnë ekonomitë aziatike. Trendi i inflacionit në Japoni dhe në Korenë e Jugut është pak më shumë se 1% nga kjo matje.

Shifra të tilla mund të duken pozitive kur krahasohen me normat totale të inflacionit të sotëm. Megjithatë, ato mund të jenë shqetësuese kur marrim parasysh “raportin e sakrificës”, pra sasinë e dhimbjes që duhet duruar për të pastruar një ekonomi nga një problem inflacioni. Është një temë që ekonomistët e kanë shpërfillur gjatë tre dekadave të fundit, sepse inflacioni ka qenë i ulët.

Në një postim në blog në qershor, Stephen Cecchetti dhe Kermit Schoenholtz, anketuan dhjetë periudha dezinflacioniste në Amerikë, që nga vitet 1950. Një rënie mesatare e inflacionit bazë me dy pikë përqindje u arrit gjatë një periudhe 30-mujore, vetëm me një rritje të papunësisë prej 3.6 pikë përqindje, që korrespondon sot me gati 6 milionë amerikanë që humbasin punën.

Jason Furman nga Universiteti i Harvardit, thotë se papunësia mund të duhet të rritet me pesë pikë përqindje për një vit, për të ulur inflacionin vetëm me një pikë përqindje.

Në një fjalim të kohëve të fundit, Isabel Schnabel, një anëtare e bordit ekzekutiv të Bankës Qendrore Europiane, paralajmëroi se një marrëdhënie më e dobët midis papunësisë dhe inflacionit (një dukuri që i kishte bërë bankierët qendrorë të vetëkënaqur me rreziqet e mbinxehjes së ekonomisë), tani mund ta bëjë më të vështirë uljen e inflacionit.

Numërimi i kostove

Dy pasiguri do të përcaktojnë se sa e dhimbshme mund të jetë në Amerikë ulja e inflacionit, siç tregon Laurence Ball nga Universiteti Johns Hopkins dhe Daniel Leigh dhe Prachi Mishra nga FMN-ja.

Njëra është se sa do të rriten pritshmëritë e inflacionit ndërsa ai vazhdon të qëndrojë mbi objektivin prej 2% të Rezervës Federale. Tjetra është nëse tregu i punës mund të qetësohet, jo duke shkarkuar njerëzit nga puna, por duke mbushur vendet e lira të punës, të cilat kanë qenë jashtëzakonisht të larta gjatë rimëkëmbjes nga Covid-19.

Në qershor, Rezerva Federale parashikoi që papunësia do të rritej vetëm paksa nga 3.7%, në 4.1%, deri në vitin 2024. Duke e përfshirë këtë parashikim në modelin e tyre, zoti Ball dhe kolegët e tij, zbulojnë se norma e inflacionit bazë deri në dhjetor 2024, do të variojë nga 2.7% në 8.8%, në varësi të supozimeve për pritshmëritë dhe vendet e lira të punës.

Nevojitet një rritje më e madhe e papunësisë për të ngushtuar gamën e mundshme të inflacionit dhe për ta afruar atë pranë objektivit 2%. Autorët kanë zbuluar se një skenar i sugjeruar nga Lawrence Summers në Universitetin e Harvardit, sipas të cilit papunësia rritet në 7.5% dhe qëndron aq për dy vjet, do ta çonte inflacionin në nivelin 1.6-3.2% deri në fund të vitit 2024.

A do ta tolerojnë politikanët një sakrificë të tillë? Kostot e uljes së inflacionit mund të jenë të larta, por moskontrollimi i inflacionit do të nënkuptonte “dhimbje shumë më të madhe”, tha Jerome Powell, kryetari i Rezervës Federale, në Jackson Hole, Wyoming. Andrew Bailey, guvernatori i Bankës së Anglisë, premton ta sjellë inflacionin në nivelin 2%, “pa diskutim”.

Edhe në ato vende ku inflacioni themelor ende nuk është rritur, bankierët qendrorë kanë vepruar. Banka e Koresë ka rritur normat e interesit nga 0.5% në mesin e vitit 2020, në 2.5% në gusht.

Në një intervistë me The Economist, Rhee Chang-yong, guvernatori i bankës, tha se nuk ka nevojë të krijohet një recesion “me qëllim”. Objektivi i tij është kryesisht të ndalojë inflacionin e importuar që të mos shkaktojë rritje spirale të çmimeve dhe pagave. Ngadalësimi i kohëve të fundit i ekonomisë globale dhe rënia e çmimeve të energjisë, kishin ndikuar që inflacioni të mos rritej më tej. Por nëse do të ngrihej në nivelet amerikane, atëherë banka do të detyrohej të bënte kompromis.

Bankat qendrore duket se janë përgatitur për shqetësime të mundshme. Por rreziku i inflacionit nuk buron më nga politika monetare shumë e lirshme, por nga politikanët që janë përgjegjës për politikën fiskale.

Ndërsa inflacioni rritet, qeveritë e angazhuara më parë për disiplinën buxhetore, po shpenzojnë lirisht për të ndihmuar familjet dhe firmat të përballojnë çmimet më të larta të energjisë dhe ushqimeve. Në prill, FMN-ja konstatoi se 94 shtete kishin marrë masa të tilla në vitin 2022.

Kryeministrja britanike, Liz Truss, i ka kufizuar faturat e energjisë dhe ka ulur taksat. Zoti Rhee mund të jetë i përkushtuar për të luftuar inflacionin, por qeveria e Koresë së Jugut, megjithëse premton të ndjekë rregullat fiskale dhe të reduktojë shpenzimet, planifikon të ulë taksat e korporatave dhe taksat mbi të ardhurat.

Problemi nuk është vetëm se politika më e lirshme fiskale stimulon ekonominë, duke nxitur inflacionin në një periudhë afatshkurtër. Në thelb, fuqia e bankave qendrore varet nga politikanët që ndjekin politika të shëndosha fiskale, të cilat stabilizojnë borxhin si pjesë e PBB-së. Normat më të larta të interesit pritet të ndihmojnë në rritjen e kursimeve modeste fiskale, sepse për të mbajtur borxhe të qëndrueshme ndërkohë që paguajnë më shumë për të marrë hua, qeveritë duhet të shkurtojnë shpenzimet ose të rrisin taksat.

Në vitin 1981, Thomas Sargent dhe Neil Wallace, në një punim të titulluar “Paksa aritmetikë monetare e pakëndshme”, treguan se pa këtë rezervë fiskale, politika monetare e humbet efektin. Normat më të larta të interesit bëhen inflacioniste, jo dezinflacioniste, sepse ato i shtyjnë qeveritë të marrin më shumë hua për të paguar për rritjen e kostove të shlyerjes së borxheve.

Rreziqet

Pra, me rritjen e borxhit publik, rritet edhe rreziku i joefikasitetit të shtrëngimit monetar, sepse normat e interesit bëhen më të rëndësishme për deficitet buxhetore. Edhe para pandemisë, disa ekonomistë po bëheshin nervozë për një konflikt të mundshëm midis politikave monetare dhe atyre fiskale.

David Andolfatto nga Universiteti i Majamit, dhe Andrew Spewak nga Rezerva Federale e St. Louis, paralajmëruan në vitin 2019, se për shkak të shkurtimeve të taksave të Donald Trump për uljen e deficitit, Amerika mund të përballej me “stuhinë e përsosur të inflacionit” në të cilën “nuk do të ishte plotësisht e qartë se çfarë mund të bënte Rezerva Federale”.

Këto shqetësime janë rritur që atëherë. Në shtator, Christine Lagarde, presidentja e BQE-së, paralajmëroi se “politika monetare dhe fiskale luajnë rol plotësues në luftimin e presioneve të çmimeve” dhe se ato “duhet të punojnë krah për krah dhe të mos kundërshtojnë njëra-tjetrën”.

Gjithnjë e më shumë ekonomistë pajtohen me këtë mendim. Në një studim të paraqitur në Jackson Hole, Francesco Bianchi nga Universiteti Johns Hopkins dhe Leonardo Melosi nga Banka e Rezervës Federale të Çikagos, kanë shqyrtuar dezinflacionin e Amerikës nën drejtimin e Paul Volcker në vitet 1980 dhe argumentojnë se ai ishte “rezultat i ndryshimeve në politikën monetare dhe në atë fiskale”.

Megjithëse Ronald Reagan uli taksat në gusht 1981, një sërë masash për uljen e deficitit pasuan gjatë pjesës tjetër të dekadës dhe retorika e ashpër e Reagan-it, kontribuoi në një ndryshim në regjimin fiskal. Vetëm kur politikëbërësit vendosën rreptësisht konsolidimin fiskal, inflacioni ra në nivele të ulëta.

Zoti Bianchi dhe zoti Melosi argumentojnë se pa një mbështetje më të madhe nga politika fiskale, bankat qendrore rrezikojnë “stagflacionin fiskal”, ku normat më të larta të interesit do të pengojnë rritjen afatshkurtër, por për shkak të mungesës së mbështetjes buxhetore, nuk do të jenë të afta as të ulin inflacionin.

Sa e besueshme është që politikanët do të bashkëpunojnë me bankat qendrore? Ndërsa bota hyn përsëri në fazën e qarkut të Friedman-it ku publiku shqetësohet për një ngadalësim të ekonomisë, ata mund të parapëlqejnë të japin para, jo të shtojnë dhimbjen.

Mund edhe të mos e kenë problem nëse kjo pengon rënien e inflacionit në 2%, sepse një inflacion shtesë mund ta bëjë buxhetimin më të lehtë. Çmimet më të larta ulin vlerën reale të bonove shtetërore afatgjata.

The Economist ka bërë një llogaritje të përafërt të përfitimit për qeveritë në ekonomitë e mëdha, nëse ato kalojnë nga pritshmëria e inflacionit prej 2%, në 4%.

Ne marrim maturimin mesatar të ponderuar të bonove të një vendi, duke përjashtuar zotërimet e bankës qendrore që janë pjesë e sektorit publik. Më pas llogarisim se sa do të binte vlera aktuale e një bonoje me kupon zero të atij maturimi, për shkak të inflacionit më të lartë.

Në shumicën e rasteve, mjafton që të ulet vlera e borxhit publik me rreth 10%. Si përqindje e PBB-së, fitimi i papritur varion nga 7% në Amerikë, borxhet e së cilës janë me maturim mjaft të shkurtër, në 21% në Japoni, borxhet e së cilës janë të mëdha.

Britania fiton 14% të PBB-së, falë një përqindjeje jashtëzakonisht të lartë të borxhit afatgjatë (megjithëse ka gjithashtu një numër të madh bonosh të lidhura me inflacionin, vlera e të cilave do të rritet). Fitimet e njëhershme janë të një madhësie të krahasueshme me kostot fiskale të pandemisë, një shpërblim që është i lartë sepse borxhet publike janë shumë të larta.

Fuqia që ka inflacioni mbi borxhet, është arsyeja pse ekonomistët janë kaq këmbëngulës për pavarësinë institucionale të bankave qendrore. Ata shqetësohen për “dominimin fiskal”, ku qeveritë ushtrojnë trysni politike mbi bankat qendrore, në mënyrë që ato të mbajnë të ulëta normat e interesit.

Ndodhën shumë gjëra teksa inflacioni po rritej në vitet 1960: Lyndon Johnson u përpoq të ngacmonte William McChesney Martin, kryetarin e Rezervës Federale, duke i bërë një xhiro me makinë nëpër fermën e tij në Teksas, me shpejtësi marramendëse.

Problemi është se edhe bankat qendrore jashtëzakonisht të pavarura, nuk mund t’i detyrojnë politikanët të mbajnë buxhetet e tyre të qëndrueshme. Deficitet e mëdha, mund të çojnë në dominim fiskal. Ky është rreziku që qëndron mbrapa premtimeve për të ulur inflacionin, por që gjithsesi mund të sjellë ndryshim të dobishëm në regjimin makroekonomik të botës./Marre nga Monitor