Nga Janusz Bugajski: Si po rrëshqet Ballkani sërish në luftë

Që nga rënia e Jugosllavisë në vitet 1990, një parim udhërrëfyes në Ballkanin Perëndimor është se nëse një lajm i mirë vjen në mëngjes, prit mbrëmjen për një lajm të keq.

Nga Janusz Bugajski

Prandaj, lajmet për zhvillimet e fundit pas dy dekadash negociata mes Maqedonisë dhe Greqisë duhet të trajtohen me kujdes në një kohë kur konflikti i përtërirë në Bosnjë dhe Herzegovinë gjithashtu ka dalë në horizont.

Kryeministri grek Alexis Tsipras dhe kryeministri maqedonas Zoran Zaev më në fund nënshkruan një marrëveshje për të riemërtuar ish-republikën jugosllave në ‘Maqedonia e Veriut’. Megjithë kundërshtimin e vazhdueshëm grek, Maqedonia mbajti emrin e saj, gjuha e saj do të mbetet ‘maqedonase’ dhe kombësia e saj do të përcaktohet si ‘maqedonas / qytetarë të Republikës së Maqedonisë Veriore’. Shkupi bëri gjithashtu një kompromis të rëndësishëm duke rënë dakord të ndryshojë kushtetutën, kështu që emërtimi ‘Republika e Maqedonisë Veriore’ përdoret si në nivel ndërkombëtar ashtu edhe në vend.

Megjithatë, marrëveshja duhet të ratifikohet nga parlamentet maqedonase dhe greke dhe përmes një referendumi publik në Maqedoni. Si rezultat, një verë e gjatë dhe e nxehtë po vjen, pasi marrëveshjet e brendshme mbi marrëveshjen po përshpejtohen. Në Maqedoni, qeveria e Social Demokratëve ka një pluralitet të hollë parlamentar dhe nuk e ka të lehtë për të mbledhur shumicën e dy të tretave të nevojshme për të miratuar ndryshime kushtetuese. Zaev mund të ketë nevojë të kërkojë zgjedhje të parakohshme për të gjetur mbështetjen e tij parlamentare.

Qeveria maqedonase gjithashtu do të organizojë një referendum dhe duhet të bindë shumicën e qytetarëve se një ndryshim i emrit të vendit do të sjellë përfitime konkrete duke hapur rrugën drejt anëtarësimit në NATO dhe në BE. Partia e opozitës VMRO ka të ngjarë të ngrejë një fushatë intensive anti-marrëveshje dhe grupe të ndryshme nacionaliste tashmë kanë filluar të organizojnë protesta në rrugë.

Qeveria greke gjithashtu po përballet me rezistencën e brendshme ndaj marrëveshjes me  Maqedoninë. Partnerët e koalicionit të Tsipras, grekët e pavarur, duken të sigurtë se do të kundërshtojnë atë dhe do të detyrojnë qeverinë të kërkojë mbështetje të opozitës. Priten protesta të gjera publike dhe kjo do ta bëjë gjithnjë e më të vështirë e do ta shtyjë marrëveshjen tek parlamenti.

Athina ka premtuar të heqë veton mbi anëtarësimin e Maqedonisë në NATO dhe BE sapo Shkupi të miratojë ndryshimet kushtetuese. Me marrëveshjen e mbështetur gjerësisht nga Brukseli dhe Uashingtoni, ‘lojtarët’ ndërkombëtarë duhet të përqendrohen në inkurajimin e votuesve maqedonas. Një hap i rëndësishëm do të ishte që Samiti i ardhshëm i NATO-s të njoftojë fillimin e bisedimeve të anëtarësimit me Shkupin.

Hyrja në BE do të marrë shumë kohë më tepër, veçanërisht pasi vetë Bashkimi mbetet i ndarë nëse do të vazhdojë zgjerimi. Për të ndihmuar në arritjen e një rezultati pozitiv të referendumit, krerët e BE do të duhet t'i japin Maqedonisë dritën e gjelbër për fillimin e bisedimeve të pranimit.

Maqedonia tani ka arritur një moment të rëndësishëm të historisë së saj. Nëse votat janë pozitive, vendi do të vazhdojë vrullin drejt integrimit të plotë ndërkombëtar. Kjo do të nënvleftësonte nacionalizmin dhe separatizmin në vend dhe do të kontribuonte në stabilizimin e rajonit më të gjerë. Megjithatë, nëse votimi parlamentar në Shkup apo Athinë dështon ose marrëveshja refuzohet në një referendum, Maqedonia do të ketë humbur një mundësi unike për t'i dhënë fund izolimit të saj.

Pengesat mes Serbisë dhe Kosovës, pavarësisht nga presioni i madh i SHBA dhe BE për të ‘normalizuar’ marrëdhëniet, dëmtojnë më tej stabilitetin rajonal. Beogradi dhe Prishtina duhet të ndjekin Athinën dhe Shkupin për të krijuar një marrëveshje historike me të cilën shkallë e autonomisë e dhënë për pakicën serbe në Kosovë i mundëson Beogradit të zhbllokojë përparimin e Kosovës në institucionet ndërkombëtare. Në kontrast të thellë, propozimet e fundit për shkëmbimet territoriale mes dy shteteve mund të stimulojnë ambiciet irredentiste në rajon.

Retë e zeza po mblidhen edhe mbi Bosnje-Hercegovinën që bëhet gati për zgjedhjet e përgjithshme e tetorit. Presidenti i Republikës Serbe, Milorad Dodik ka hedhur poshtë idenë e një referendumi mbi ndarjen, por vendi mund të shpërthejë edhe pa një provokim të tillë të drejtpërdrejtë. Zgjedhjet e pafundme dhe mosngritja e një qeverie qendrore ose kalimi i një buxheti kombëtar mund të bëhet pretekst që serbët të tërhiqen nga të gjitha institucionet qendrore dhe të deklarojnë pavarësinë.

Në një skenar më të keq, separatizmi serb do të çonte në përleshje të armatosura mes serbëve dhe myslimanëve boshnjakë, duke provokuar ndërhyrjen ushtarake nga Zagrebi dhe Beogradi, me një rrezik të konsiderueshëm për përplasjet mes dy fqinjëve. Ushtarët e paktë të EUFOR-it do të binin shpejt, ndërsa NATO mund të përfshihej në një konflikt të përshkallëzuar në krah të Kroacisë për të mbajtur fjalën e nenit 5.

Rusia mbetet një arsye shtesë dhe e vazhdueshëm në paqëndrueshmërinë e Ballkanit Perëndimor. Moska mbështet nacionalistët grekë dhe maqedonas për të penguar marrëveshjen dypalëshe, dekurajon Serbinë në marrëdhëniet me Kosovën dhe promovon bllokimin e Bosnjes për ta mbajtur atë jashtë institucioneve perëndimore.

Kremlini nxit paqëndrueshmërinë rajonale dhe minon qëllimet e BE-së dhe NATO-s; dhe në një moment mund të intensifikojë mbështetjen për separatizmin serb të Bosnjës për të ndarë vendin. Rusia i ka shitur armë njësisë serbe, ka trajnuar paraushtarakët serbë të Bosnjes dhe ka dërguar vullnetarë nacionalistë për të treguar solidaritetin e saj. Në dekadën e fundit, Moska ka provokuar luftëra në Gjeorgji dhe Ukrainë dhe koha mund të jetë e pjekur për hapjen e një front të ri për ‘të dërguarit’ e saj në Ballkan.